100 lat Lewiatana
Dlaczego Lewiatan? Skąd 100 lat historii?
28 października 2004 r. Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych przejęła tradycję przedwojennego Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów Lewiatan i dołączyła do swojej nazwy słowo „Lewiatan”. W 2015 roku nazwę organizacji skrócono i dzisiaj jest znana jako Konfederacja Lewiatan. Tradycja Lewiatana, będącego głosem polskiego biznesu trwa już ponad 100 lat.
został powołany do życia Centralny Związek Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów. „Robotnik” (pismo PPS-u – przyp. red.) powitał nową organizację jako legendarnego Lewiatana, który się wyłonił z odmętów morskich. A ponieważ namyślaliśmy się właśnie nad adresem telegraficznym nowej instytucji – chętnie adoptowaliśmy tę nazwę. I tak z przekory losu narodził się Lewiatan, którego ojcem chrzestnym nadającym mu to imię stał się organ PPS
– wspominał Andrzej Wierzbicki, prezes CZPPGHiF, czołowy reprezentant i rzecznik kół gospodarczych odradzającej się Polski.
Mocne założenia
Nowoutworzona organizacja pomyślana jest jako wolny związek zrzeszeń gospodarczych, który nie krępuje w zasadzie samodzielności należących do niego członków, lecz dąży jedynie do uzgodnienia ich opinii i poglądów oraz do ujednolicenia i spotęgowania ich wysiłków, zmierzających do wspólnego celu – podniesienia poziomu ekonomicznego kraju i ustalenia wytycznych jego polityki gospodarczej.
Pozycja Lewiatana przed wojną
Była to niewątpliwie jedna z najważniejszych i najbardziej wpływowych instytucji niepodległej Rzeczypospolitej. Socjalistom i komunistom jawiła się wręcz niekiedy jako centralny ośrodek ówczesnej władzy. Byli oni przekonani, że skoro w kraju panuje kapitalizm, a Lewiatan jest główną reprezentacją kapitalistów, a kolejne rządy akceptują istniejący ustrój, to znaczy, że faktycznie Lewiatan pociąga za wszystkie sznurki w państwie. Rzecz jasna, tak nie było.
Lewiatan faktycznie reprezentował potężną grupę interesów, ale o uwzględnianie tych interesów, o ich zrozumienie i uczynienie z kondycji polskiego przemysłu sprawy narodowej trzeba było zabiegać w ciężkich zmaganiach. Andrzej Wierzbicki – twórca organizacji – bronił tej sprawy w komisjach sejmowych i na plenarnych posiedzeniach Sejmu, w trakcie narad z premierami i spotkań z ministrami, w konfrontacji z politykami i z prasą.
Poprzez osobiste powiązania z prawicowymi ugrupowaniami politycznymi Lewiatan reprezentował interesy przedsiębiorców
i finansistów w Sejmie i Senacie. Znacząco wpływał na politykę gospodarczą w kraju. Doprowadził do podwyżek cen węgla i żelaza oraz przyznania przemysłowcom ulg podatkowych.
Przypisuje mu się także znaczny wpływ na decyzje rządowe dotyczące obniżek płac i przedłużenia czasu pracy w górnictwie i hutnictwie.
Miał przeciw sobie socjalistycznych posłów. Dla nich właściciele i menadżerowie prywatnego przedsiębiorstwa byli „wyzyskiwaczami”, a Lewiatan największym „krwiopijcą”. Należało więc wpływać na kolejnych ministrów skarbu. Zwykle rozumieli oni argumentację przedsiębiorców, ale pod naciskiem opinii publicznej zawsze budziły się w nich skłonności, by traktować przemysł jako „dojną krowę”. Przychodziło więc Lewiatanowi edukować ludzi minionej epoki, którzy tak ukochali polskie krajobrazy, pełne łanów pszenicy, że ich marzeniem było, aby Polska pozostała po wsze czasy krajem rolniczym. W latach trzydziestych do grona największych wrogów przemysłu dołączyli publicyści Obozu Narodowo-Radykalnego, którzy rozpętali agresywną kampanię przeciw ustrojowi wolnej przedsiębiorczości, „światowej finansjerze” i polskim klasom posiadającym.
Lewiatan
Jak działał przedwojenny Lewiatan
Kierowniczym organem
CZPPGHiF była Rada wybierana przez ogólne zebranie delegatów wszystkich zrzeszonych organizacji. Rada wyłaniała z siebie Zarząd jako organ wykonawczy. Jednego z członków Zarządu Rada powoływała na dyrektora naczelnego Związku.
W grudniu 1919 roku
Związek liczył 29 organizacji członkowskich, a w kilka lat później 44. W 1920 roku utworzona została Stała Konferencja Organizacji Gospodarczych, w skład której weszły – obok Związku – Centralne Towarzystwo Rzemieślnicze oraz trzy główne centrale organizacji rolniczych: Naczelny Wydział Centralnych Organizacji Rolniczych, Rada Naczelna Organizacji Ziemiańskich i Zrzeszenie Organizacji Rolniczo-Handlowych.
Działy Centralnego Związku
zajmowały się głównie następującą problematyką: traktaty handlowe i stosunki międzynarodowe, sprawy celne i reglamentacje towarowe w obrocie zagranicznym, handel zagraniczny, opracowania statystyczne, zagadnienia komunikacyjne, analiza funkcjonowania kolei żelaznych, sprawy taryfowe, zagadnienia robotnicze, prawodawstwo socjalne, sprawy podatkowe, ustawodawstwo, zwłaszcza ustawodawstwo administracyjne.
W strukturze Centralnego Związku
był dyrektor i wicedyrektor, sekretariat oraz wydziały: ekonomiczno-statystyczny, pracy, komunikacyjny, prawny i porad w zakresie organizacji przedsiębiorstw, a także dwutygodnik „Przegląd Gospodarczy”.
Sztab stałych współpracowników
Lewiatana składał się z około dwudziestu osób i nie większej liczby sił pomocniczych, łącznie ze stenotypistkami i służbą porządkową. Na siedzibę Lewiatana składały się zaledwie dwa ostatnie piętra niewielkiej kamienicy na rogu Chmielnej 2 i Nowego Światu. Według wspomnień Andrzeja Wierzbickiego umeblowanie biura było skromne, wręcz spartańskie.
Jeżeli mogliśmy podołać
z tak szczupłym personelem ogromowi zadań, osiągaliśmy to dzięki temu, żeśmy zmobilizowali do współpracy wszystkie owe 44 organizacje członkowskie i najwybitniejsze osobistości tych organizacji. Weźmy dla przykładu taki rok 1926. Lewiatan liczył wówczas 20 członków prezydium, 20 członków Zarządu, ponad 100 członków Rady. Byli to wszystko ludzie, którzy rzeczywiście reprezentowali przemysł, górnictwo, handel czy finanse, wszystkie działy wytwórczości i wymiany z wszystkich dzielnic Polski i poczuwali się do współodpowiedzialności za całokształt życia gospodarczego kraju.
Oprócz Rady i Zarządu
działały stałe Komisje: Komunikacyjna, Pracy i Celna. Związek brał udział w 40 (1926 r.) instytucjach społecznych i naukowych oraz w organach doradczych rządu. Brał również udział w pracach organizacji międzynarodowych: Międzynarodowej Organizacji Pracy Ligii Narodów, Międzynarodowej Organizacji Pracodawców w Brukseli i w Międzynarodowej Izbie Handlowej w Paryżu. Dla ściślejszej współpracy z Izbą utworzono Komitet Narodowy Polski Międzynarodowej Izby Handlowej.
1 kwietnia 1920
wyszedł pierwszy numer organu Związku, dwutygodnika „Przegląd Gospodarczy”. Jest to teraz niewyczerpana kopalnia wiadomości dotyczących rozwoju gospodarki i polityki gospodarczej w okresie dwudziestolecia. Dziś to dwadzieścia tomów in folio, każdy około tysiąc stron druku.
Centralny Związek przyjmował także zagraniczne delegacje oraz organizował wyjazdy studyjne za granicę, uczestniczył w kongresach zagranicznych
i współpracował z pokrewnymi organizacjami gospodarczymi za granicą.
Przez 20 lat istnienia
Polski Odrodzonej Centralny Związek torował drogę do wszechstronnego rozwoju gospodarczego kraju. Ogólne zagadnienia polskiej polityki gospodarczej, stosunki gospodarcze międzynarodowe, polityka podatkowa, finanse, kredyt i waluta, przemysł i górnictwo, handel i ceny, sprawy celne oraz stosunki i traktaty handlowe, zagadnienia rolnicze, polityka komunikacyjna, kwestia robotnicza i sprawy społeczne itd. itd. – wszystko to było przedmiotem stałych studiów Centralnego Związku, oddziaływania na politykę rządu, ciał ustawodawczych i opinię społeczną. W całej tej działalności obowiązywała bezwzględna jawność, zapewniająca kontrolę społeczeństwa nad poczynaniami Centralnego Związku
Kim był Andrzej Wierzbicki – założyciel Lewiatana
Andrzej Wierzbicki, prezes Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów, był czołowym reprezentantem i rzecznikiem kół gospodarczych odradzającej się Polski i niepodległej Rzeczpospolitej. Jego postulaty i myśli są wciąż nadzwyczaj aktualne.
Należał do najwybitniejszych mężów stanu II Rzeczypospolitej i wcześniejszych, przełomowych lat odzyskiwania niepodległości. Głównym polem jego zmagań, najpierw o narodową suwerenność, później o zapewnienie państwu siły niezbędnej do przetrwania był prywatny polski przemysł, budowany mimo przeszkód stawianych przez zaborców i ruiny czasów wojny.
Andrzej Wierzbicki okazał się zdecydowanym zwolennikiem i krzewicielem idei liberalizmu gospodarczego, wolnej konkurencji, ograniczenia ingerencji państwa w gospodarkę. Zmagania z etatyzmem stanowiły – obok walki o nadanie przemysłowi rangi sprawy narodowej – drugi główny wątek jego publicznych wystąpień. Ośmieszał rządowe plany budowy przemysłu państwowego w dziedzinach, w których działały już i doskonale sobie radziły z zamówieniami firmy prywatne. Wykpiwał urzędnicze plany państwowego monopolu na produkcję i import samochodów. Żądał zniesienia przywilejów, jakimi cieszyły się przedsiębiorstwa państwowe i zrównania ich statusu z przedsiębiorstwami prywatnymi. Walczył z niszczącą przemysł polityką wysokich podatków, drwił z ministrów skarbu, dla których zyski prywatnych przedsiębiorstw stanowiły gorszące wykroczenie przeciw zasadom sprawiedliwości społecznej. Sprzeciwiał się ratowaniu za wszelką cenę przedsiębiorstw, które nie potrafiły pomóc same sobie. Sprzeciwiał się „pomocy kredytowej”, postulował, aby kredyt otrzymywał nie ten, kto potrzebuje pomocy, ale ten, kto posiada zdolność kredytową.
Apelował do państwa, aby przestało przemysł leczyć i zbawiać, aby zostawiło go w spokoju i pozwoliło mu żyć.
Nagroda im. Andrzeja Wierzbickiego
Od 2004 r. Lewiatan przyznaje doroczną Nagrodę im. Andrzeja Wierzbickiego dla przedsiębiorców, którzy osiągnęli sukces w biznesie, a jednocześnie aktywnie uczestniczą w działalności na rzecz środowiska przedsiębiorców, wspierają dobre inicjatywy gospodarcze i społeczne, korespondujące z ideą społecznej odpowiedzialności biznesu. Przeczytaj więcej >>
W tekście wykorzystano fragmenty następujących pozycji:
Andrzej Wierzbicki, „Żywy Lewiatan – wspomnienia”, KAW 2001
Andrzej Wierzbicki, „Wspomnienia i dokumenty (1877-1920)”, PWN 1957
„Myśli Andrzeja Wierzbickiego” (rękopis)