Europa sprzyjająca transformacji cyfrowej i innowacjom

W kontekście dynamizującego się rozwoju sztucznej inteligencji oraz technologii kwantowych, Europa staje w obliczu potrzeby zwiększenia swojego znaczenia w tych obszarach. Priorytetowym zadaniem jest wypracowanie spójnej i zharmonizowanej strategii dotyczącej sztucznej inteligencji, uwzględniającej kompleksowe aspekty ekonomiczne, społeczne oraz etyczne. W naszej ocenie, prezydencja Polski może stanowić kluczową okazję do inicjowania działań promujących innowacyjność oraz kreowania otoczenia sprzyjającego dla dalszego rozwoju tych zaawansowanych technologii. 

Dla wzmocnienia konkurencyjności Cyfrowej Europy konieczne jest ograniczenie barier dla jednolitego rynku, harmonizacja i implementacja regulacji, dostrzeganie różnych modeli biznesowych działalności firm, skupienie się na zarządzaniu i wdrożeniu, promując jednocześnie otwartą Europę.

Europa tworząca strategię na rzecz europejskich firm technologicznych

• Apelujemy o przygotowanie europejskiej strategii wzmacniającej sektor technologiczny, która umożliwi europejskim firmom rozwój i tworzenie innowacyjnych produktów i usług, które dadzą europejskim użytkownikom większy wybór, a niejednokrotnie będą tworzyć alternatywę, której dziś nie ma. Europejskie firmy technologiczne, w tym scale-upy, są cennym aktywem dla Europy. Zasługują na wsparcie i właściwe miejsce w debacie regulacyjnej. Aby ułatwić rozwój europejskiego techu na poziomie regionalnym, europejskim i globalnym należy skierować tę debatę na tematy dotyczące harmonizacji przepisów prawa, która obniży koszty internacjonalizacji i skalowania biznesu w Europie. Polska prezydencja w Radzie UE będzie doskonałą szansą na przygotowanie takiej strategii z aktywnym zaangażowaniem biznesu w dyskusję.
  

Europa otwarta i strategicznie odporna

• Apelujemy o to, aby w przypadku obecnych i przyszłych przepisów dotyczących technologii, ważna była regulacja ryzyka związanego z technologią, a nie samej technologii. Nie mniej istotne jest konsekwentne egzekwowanie prawa i standardów względem firm spoza UE działających na terytorium UE. Firmy działające na cyfrowym rynku wewnętrznym UE muszą przestrzegać jednolitych przepisów regulujących funkcjonowanie na tym rynku, w tym przede wszystkim kluczowych regulacji, takich jak Digital Markets Act i Digital Services Act, których celem jest m.in. łagodzenie systemowych ryzyk, które mogą kreować globalne podmioty, ochrona europejskich konsumentów oraz ustanowienie sprawiedliwej i konkurencyjnej gospodarki cyfrowej.
• Widzimy konieczność wzmocnienia Jednolitego Rynku UE poprzez wprowadzenie zharmonizowanego podejścia regulacyjnego przede wszystkim w odniesieniu do sektorów, które znacząco wzrosły na sile i zostały głęboko przekształcone w ostatnich latach w wyniku rozwoju cyfrowych narzędzi, jak np. sektor współdzielonej mobilności. W trakcie prezydencji Polska powinna zaadresować problem braku ujednoliconego podejścia do regulacji rozwijających się technologii, co utrudnia rozwój firm, dla których rynki europejskie stanowią kluczowe pole działania.
• Sektor cyfrowy będzie skonfrontowany z koniecznością wdrożenia w najbliższych latach szeregu nowych obowiązków wynikających z legislacji UE. Ścisła współpraca między Komisją Europejską a organami nadzoru rynku oraz otwarty dialog z podmiotami objętymi nowymi regulacjami może pozytywnie wpłynąć na wypracowanie jednolitego podejścia do wdrożenia i kontroli stosowania przepisów UE oraz zwiększyć pewność prawa dla uczestników rynku. W tym kontekście należy również podkreślić znaczenie prac prowadzonych przez europejskie organizacje normalizacyjne na rzecz wypracowania norm zharmonizowanych i służących zapewnieniu zgodności z przepisami UE oraz szeroko stosowanymi/uznanymi globalnymi standardami, np. w obszarze cyberbezpieczeństwa.
• Niepewność regulacyjna i wynikające z niej trudności w skalowaniu inwestycji stoją na drodze rozwoju firm na rynku europejskim, a co za tym innowacyjności. W tym kontekście warto wspomnieć zwłaszcza o implementacji Aktu ds. AI, która powinna zostać przeprowadzona w taki sposób, aby ta regulacja wspierała powstawanie lokalnych graczy, nie zaś utrudniała im wejście na rynek europejski i dokładała się do istniejących przeszkód dla skalowania inwestycji w Europie. Przeszkody te już teraz, poza wyzwaniami związanymi z dużym zróżnicowaniem rynków europejskich, obejmują bariery takie jak różne, zależne od wymagań w danym państwie członkowskim procedury compliance w kontekście chociażby przetwarzania danych osobowych, opodatkowanie czy zasady rejestracji działalności gospodarczej.

Europa inwestująca w cyfrową infrastrukturę

• Zgodnie z opublikowanym niedawno raportem „State of the Digital Decade” potrzebujemy 200 miliardów Euro, aby zapewnić pełny zasięg gigabitowy i zasięg 5G na całym jednolitym rynku UE. Jest to szczególnie ważne na obszarach wiejskich. Ponadto, przyszłość łączności to przyszłość oparta na bezpiecznych, ultraszybkich sieciach komórkowych i światłowodowych 5G o niskich opóźnieniach, a także na szerokopasmowym Internecie satelitarnym. To niezawodne sieci o wysokich przepływnościach będą podstawą kolejnej fali transformacji cyfrowej w Europie. Bez niezbędnych inwestycji europejska „cyfrowa dekada” zakończy się niepowodzeniem. Dlatego apelujemy o regulacyjne wsparcie inwestycji z zakresu komunikacji elektronicznej, a także zwrot ku wdrażaniu najnowszych oraz najbardziej innowacyjnych rozwiązań w celu wyeliminowania tzw. „białych plam Internetu”.
• Należy poprawić europejską infrastrukturę cyfrową. Będzie to wymagało inwestycji w odporną, solidną i wysokiej jakości łączność cyfrową. Komisja Europejska odgrywa tutaj kluczową rolę, egzekwując surowe zasady konkurencji i dążąc do stworzenia prawdziwego jednolitego rynku telekomunikacyjnego w całej Europie.
• Komisja Europejska rozpoczęła przegląd obecnych ram regulacyjnych w zakresie telekomunikacji i umożliwienia europejskim liderom przemysłowym i MŚP konkurowania na arenie międzynarodowej. Jest wysoce prawdopodobnym, że podczas prezydencji Polski będzie się toczyć proces konkretyzacji scenariuszy przedstawionych w tym dokumencie na pobudzenie rozwoju infrastruktury. Uważamy, że podstawą nowego podejścia powinna być rewizja polityki zarządzania częstotliwościami oraz rozpoczęcie pogłębionej dyskusji na temat zasad pokrywania kosztów infrastruktury sieciowej oraz ciągłego wzrostu zapotrzebowania i popytu na łączność internetową w UE.
• Apelujemy o wprowadzenie inwestycji i zachęt dla wdrażania technologii cyfrowych przez przedsiębiorstwa europejskie, do 2030 r. Prognozowana trajektoria bazowa wskazuje, że tylko 66% przedsiębiorstw będzie korzystać z chmury, 34% z big data i 20% ze sztucznej inteligencji, co jest dalekie od celu wynoszącego 75% wyznaczonego na 2030 r.

Europa bezpieczna cyfrowo dla firm i obywateli

• W erze zwiększonej niestabilności geopolitycznej, państwa członkowskie UE powinny zbadać niezawodne narzędzia do tworzenia kopii zapasowych i utrzymywania krytycznych danych i usług krajowych niezależnie od zakłóceń (np. cyberataku na dużą skalę lub innych kryzysów). Ambasady danych wpisują się w szerszą dyskusję polityczną UE na temat odporności danych i ciągłości infrastruktury cyfrowej w odniesieniu do usług w chmurze.
• Apelujemy również o zapewnienie swobodnego przepływu usług w chmurze w całej Europie i niedyskryminacyjnego podejścia opartego o silne więzi transatlantyckie. Wniosek o znaczeniu usług chmurowych w zapewnieniu cyberbezpieczeństwa, odporności, ciągłości procesów płynie m.in. z opublikowanego 6 października 2023 r. przez Ministerstwo Cyfryzacji oraz Agencji Wywiadu raportu pt. „Analysis of threats to the cybersecurity of diplomatic missions of Poland and other NATO countries in the context of selected hacking attacks”.
• Aby skutecznie ograniczać zagrożenia cybernetyczne, rekomendujemy promowanie zharmonizowanych ram regulacyjnych opartych na ryzyku, na najlepszych międzynarodowych praktykach i standardach oraz usprawnienie obowiązków sprawozdawczych, aby ułatwić przedsiębiorstwom przestrzeganie przepisów.

Europa sprzyjająca innowacjom cyfrowym

• Postulujemy stworzenie warunków, które będą sprzyjać transformacji cyfrowej i innowacjom cyfrowym, rozwojowi nowych technologii jak np. AI czy technologie kwantowe, a nie im przeciwdziałać. Należy zintensyfikować współpracę z partnerami podzielającymi europejskie wartości i szanującymi europejskie standardy w celu obniżenia globalnych barier dla handlu cyfrowego, inwestycji i innowacji. Istotne jest umożliwienie międzynarodowego przepływu danych.
• Apelujemy o zabezpieczenie inteligentnego podejścia do autonomii technologicznej, które wspiera zdolności w całej UE, pozostając jednocześnie otwartym na dalszą współpracę międzynarodową i handel z podobnie myślącymi partnerami, aby Europa mogła uzyskać dostęp i zabezpieczyć korzyści gospodarcze wynikające z dalszej transformacji cyfrowej. Należy wykorzystywać umowy o wolnym handlu, Radę ds. Handlu i Technologii UE-USA (TTC) oraz zaangażowanie przedsiębiorstw, w tym MŚP i start-upów. Ponadto, zniesienie barier na jednolitym rynku EU, zwłaszcza w przypadku towarów i usług cyfrowych (jak np. brak jednolitego systemu rejestracji VAT, czy elektronicznych etykiet), wzmocni Europę jako atrakcyjne miejsce dla inwestycji i wesprze cyfrową transformację europejskiej gospodarki, w tym znacząco wpłynie na rozwój MŚP oraz jakości odczuwalnej przez konsumentów.
• Uważamy, że UE potrzebuje debaty o tym jak umożliwić firmom technologicznym działającym w Europie najlepsze warunki do rozwoju, skalowania swoich możliwości i zdobywania nowych rynków. Podejmowanie i prowadzenie działalności cross-border jest łatwiejsze jeżeli mamy do czynienia ze zharmonizowanym otoczeniem prawnym. Fragmentaryzacja powoduje koszty i zabiera czas na dostosowanie się do zróżnicowanych wymogów, a środki te można w przeciwnym razie przeznaczyć na inwestycje. Zależy nam na jak największej harmonizacji przepisów UE i sprawnym mechanizmie zniechęcającym państwa członkowskie do stosowania goldplatingu i innych technik tworzących w implementacjach krajowych bariery dla rozwoju działalności transgranicznej. Harmonizacja powinna zapewnić Europie miano miejsca przyjaznego inwestycjom i innowacjom. Europa musi być „business friendly”.
• Apelujemy o usunięcie regulacji przyjętych w czasach kiedy wektory sił globalnej gospodarki były inaczej rozłożone, a dalsze utrzymywanie status-quo może negatywnie wpływać na szanse rozwojowe europejskich firm. Przykładem mogą być przepisy dot. kosztów przesyłek pocztowych, które nadal przewidują ulgi dla państw wtedy uważanych za rozwijające się (jak np. Chiny), podczas gdy teraz państwa te są jednym z głównych globalnych graczy np. w sektorze e-commerce, nadal korzystając z przyznanych ponad pół wieku temu korzystnych rozwiązań. Chiny są obecnie największym zewnętrznym eksporterem towarów do UE od 2005 r., kiedy to wyprzedziły Stany Zjednoczone. Jednocześnie koszty prowadzenia działalności w handlu elektronicznym w Europie przez ten czas rosły i będą nadal rosły, ponieważ rynek jest coraz bardziej regulowany, a koszty przestrzegania przepisów pochłaniają znaczne środki.

Europa budująca potencjał kadrowy firm w zakresie ICT

• Apelujemy o działania mające na celu rozwiązanie problemu niedoboru siły roboczej i umiejętności cyfrowych. Europejskie firmy skarżą się na niedobory kadrowe w IT i niemożność utrzymania pracowników z uwagi na lepszą ofertę zarobkową płynącą od naszych globalnych konkurentów. Nie możemy pozwolić na odpływ najlepszych specjalistów z Europy. Innym aspektem negatywnie wpływającym na kondycję kadry w firmach, jest fakt, że specjaliści IT coraz więcej czasu poświęcają na wypracowanie rozwiązań mających na celu zapewnienie zgodności z przepisami prawa kosztem pracy nad innowacyjnymi rozwiązaniami służącymi rozwojowi produktów i usług cyfrowych. Rozwój kompetencji jest istotny nie tylko z punktu widzenia interesów przedsiębiorców, ale także w kontekście wzmacniania zdolności UE w zakresie rozwijania innowacji technologicznych i konkurowania w skali globalnej.

Europa egzekwująca nowe zasady w zakresie platform cyfrowych – czas na erę enforcement

• Rozporządzenia DSA i DMA weszły już w życie, a w 2025 r. będzie można sformułować pierwsze wnioski dot. implementacji nowych reguł przez największe firmy, które muszą się do nich dostosować wcześniej. Nie wydaje nam się zasadne, żeby gospodarka platformowa potrzebowała szybko nowych regulacji. Jednak uważamy, że wysoki priorytet powinien zostać nadany skutecznemu egzekwowaniu nowych przepisów. Wszystkie unijne i lokalne przepisy dotyczące ochrony konsumentów, bezpieczeństwa produktów, rynku wewnętrznego, ochrony środowiska i nadzoru rynku powinny być konsekwentnie stosowane wobec wszystkich firm działających w Europie i oferujących produkty lub usługi obywatelom UE, niezależnie od ich pochodzenia. Promuje to równe warunki konkurencji i rozwoju dla europejskich przedsiębiorstw.
• Uważamy, ze należy szczególnie zadbać o to, aby zgodne z normami unijnymi, zachowania firm było tak samo łatwo wyegzekwować od podmiotów lokalnych, znanych organom krajowym, jak i od tych które siedzibę mają poza UE, a działają na europejskim rynku. Fakt, że kończący się cykl legislacyjny obfitował w regulacje dotyczące branży technologicznej, platform i handlu elektronicznego, spowodował, że pojawiają się niespójności i problemy interpretacyjne między poszczególnymi aktami prawnymi. Postulujemy o dokonanie przeglądu legislacji cyfrowej pod kątem usunięcia ww. problemów, uspójnienia i uproszczenia ram prawnych dla gospodarki cyfrowej.
  

Europa chroniąca zarówno konsumenta, jak i europejskie firmy

• W związku z tym, że spodziewamy się szerokiej unijnej inicjatywy, najprawdopodobniej o charakterze legislacyjnym, dotyczącej ochrony konsumenta w Internecie, w tym ograniczenia technik manipulatywnych tzw. dark patterns, apelujemy o poprzedzenie jej analizą wpływu na konkurencyjność europejskich firm, aby zaproponowane rozwiązania nie były zbyt obciążające i aby nie zniechęcać firm do podążania we właściwym kierunku.

Europa wspierająca bliźniaczą transformację

• Mając na uwadze znaczenie „zielonych technologii informacyjno-komunikacyjnych” dla dekarbonizacji sektora oraz rolę sektora ICT w zielonej transformacji, niezbędne są działania na rzecz zwiększenia skali istniejących rozwiązań ICT wspierających dekarbonizację wszystkich sektorów, w tym możliwości obniżenia emisyjności z wykorzystaniem sztucznej inteligencji, opracowanie nowych rozwiązań zgodnie z porozumieniem paryskim, wspieranie globalnej współpracy w tym zakresie.
• Ponadto, konieczne jest mobilizowanie dodatkowych, przyszłościowych inwestycji w nowe technologie i infrastrukturę, a w szczególności w badania i rozwój oraz synergie między kapitałem ludzkim a technologią, z projektami kluczowymi dla łączenia zasobów unijnych, krajowych i prywatnych.

Europa promująca prokonkurencyjne polityki w obszarze sztucznej inteligencji (AI)

• Nadszedł czas na promowanie otwartej konkurencji w dziedzinie sztucznej inteligencji i skupienie się na prokonkurencyjnych politykach AI. W związku z tym, postulujemy właściwe przygotowanie otoczenia regulacyjnego w obszarze sztucznej inteligencji (wdrożenie, egzekwowanie, minimalizacja ryzyka naruszeń praw podstawowych, wskazówki interpretacyjne, dialog z interesariuszami), aby wykorzystać możliwości i korzyści płynące z zaufanej technologii nie tworząc barier dla innowacyjnego rozwoju. Konieczne jest zapewnienie sprawiedliwego i proporcjonalnego podziału praw, obowiązków i dystrybucji informacji między różnymi podmiotami AI w łańcuchu wartości AI, umożliwiając swobodę zawierania umów w tym zakresie. Jest to także istotne w kontekście prawa autorskiego i zapewnienia właściwej równowagi pomiędzy stworzeniem warunków do rozwoju sztucznej inteligencji, a zapewnieniem twórcom możliwości ochrony praw autorskich oraz ich sprawiedliwej monetyzacji. Konieczne jest zabezpieczenie proporcjonalnego i opartego na ryzyku podejścia do regulacji AI (tj. uwzględnienie w interpretacji przyjętych przepisów podejścia bardziej zniuansowanego i ukierunkowanego na kategoryzację ryzyka w zależności od przypadku użycia). W tej chwili załącznik III do projektu rozporządzenia dot. zastosowań AI wysokiego ryzyka nadal zawiera zbyt wiele propozycji, np. dot. oceny zdolności kredytowej kredytów konsumpcyjnych (na niewielkie kwoty), czyli innego rodzaju (skali i poziomu ryzyka) niż w przypadku bankowych kredytów hipotecznych.
• Powszechnie przyjmuje się, że oprogramowania open source są bezpieczniejsze i pewniejsze, ponieważ więcej osób może je analizować w celu zidentyfikowania potencjalnych problemów, a następnie udostępniać i propagować rozwiązania mogące posłużyć wzmocnieniu systemów sztucznej inteligencji. Co więcej, open source demokratyzuje dostęp do narzędzi AI, a to pomaga wyrównać szanse i wspierać innowacje dla ludzi i firm, przekładając się na szerszą gospodarkę. Uważamy, że najnowsze osiągnięcia w dziedzinie sztucznej inteligencji powinny być publikowane i udostępniane społeczności, aby mogła się z nich uczyć i na nich opierać. Rekomendujemy zainicjowanie współpracy szerokiego grona interesariuszy: od administracji publicznej, przez naukowców i szeroko pojętą akademię, po sektor prywatny, zarówno jeśli chodzi o lokalne, innowacyjne przedsiębiorstwa, jak i międzynarodowe firmy technologiczne dzielące się swoimi produktami i odkryciami, dając innym narzędzia do rozwoju.
• Apelujemy o dołożenie starań, aby obywatele UE mieli możliwość korzystania z rozwiązań AI w sposób odpowiedzialny i bezpieczny. Działania te nie powinny jednak ograniczać innowacji, powinny być za to przemyślane i zaprojektowane tak, aby wzmacniać innowacyjność firm i konkurencyjność Europy na globalnym rynku.

Europa budująca ekosystemy kwantowe

• Era kwantowa będzie równie transformacyjna, co przełomowa, prowadząc z jednej strony do przełomów w strategicznych branżach UE, takich jak opieka zdrowotna, finanse i logistyka, a z drugiej tworząc nowe wyzwania kryptograficzne. Dlatego rekomendujemy, aby już teraz tworzyć długoterminową odporność poprzez transfer do quantum-safe dla krytycznej infrastruktury, budowanie ekosystemów kwantowych w całym łańcuchu wartości, w tym finansowanie obliczeń kwantowych i badań nad bezpieczeństwem kwantowym, promowanie eksperymentów na wczesnym etapie w zakresie zastosowań przemysłowych i wdrażania, oraz zachęcanie do inwestycji sektora prywatnego w UE. Potrzebne są również międzynarodowe, wielostronne ramy współpracy, aby złagodzić ryzyko związane z obliczeniami kwantowymi i zapewnić szeroką dystrybucję korzyści z nich płynących.

Aleksandra Musielak, Eliza Turkiewicz

Artykuł dla newslettera Brussels Headlines