Rada OZE, działająca w Konfederacji Lewiatan, jako zespół ekspercki, którego celem jest wypracowanie rekomendacji zmian legislacyjnych i strukturalnych dla rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz efektywności energetycznej przedstawia rekomendacje, które naszym zdaniem będą pomocne na początek nowej dekady rozwoju i integracji źródeł odnawialnych w systemie energetycznym.
Nowy rok jest czasem, w którym rozliczamy ubiegłe już sprawy, wyciągamy wnioski z naszych doświadczeń oraz wyznaczamy cele na kolejny okres. Tym razem przełom roku jest dla energetyki odnawialnej szczególnym – to koniec dekady, który związany jest z realizacją i rozliczeniem celów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dnia 23 kwietnia 2009 roku w sprawie promowania energii ze źródeł odnawialnych. Jest to także ten czas, kiedy należy wyciągnąć wnioski z tego co udało się zrealizować i wskazać co można realizować lepiej.
Poniżej rekomendacje Rady OZE
Potrzeba terminowego i prawidłowego przyjęcia znowelizowanej dyrektywy OZE i realizacji celów bez zwłoki
Dane Eurostatu, opublikowane na koniec 2020 roku wskazują na osiągniecie poziomu 19,7% udziału energii ze źródeł wykorzystujących odnawialne zasoby energii w końcowym zużyciu energii brutto w 2019 roku w Unii Europejskiej. W Polsce ten udział dla realizacji celów dyrektywy wyniósł w 2019 roku 12,2%. Na taki wynik złożyły się udziały: 14,4% energii elektrycznej w zużyciu energii elektrycznej, 6,1% wykorzystania biopaliw w transporcie i 16% wykorzystania ciepła i chłodu pochodzącego z zasobów odnawialnych w ciepłownictwie. Czy i jak ten cel zostanie zrealizowany będzie wiadomo po zebraniu danych statystycznych. Jest jednak prawdopodobne, że Polska będzie należeć do grupy krajów, które nie osiągną zamierzonego celu. Zapewne bylibyśmy bliżsi sukcesu, gdyby cały ten czas w ubiegłej dekadzie był efektywnie wykorzystany na działania organizacyjne i inwestycyjne. Wskazujemy, że spowolnienie w rozwoju źródeł odnawialnych, zwłoka z wdrożeniem systemu wsparcia oraz brak politycznej zgody dla rozwoju źródeł odnawialnych nie może powtórzyć się w najbliższych latach. Kiedy już aukcyjny system wsparcia zaczął funkcjonować należy go odpowiednio wydłużyć, stwarzając dalszą perspektywę inwestycyjną. Uzgodnienia z Komisją Europejską w tym zakresie należy rozpocząć tak szybko jak to tylko możliwe. Kolejny zastój w rozwoju źródeł odnawialnych, a potem nadrabianie strat, pod koniec dekady nie służy nikomu – dla rządu to ryzyko braku realizacji celu OZE na rok 2030.
Określić oczekiwania polityczne oraz stworzyć dłuższy horyzont inwestycyjny
Wsparcie polityczne jest ważniejsze od mechanizmów wsparcia. Konsensus polityczny będzie niezbędny dla realizacji nowych celów do roku 2030. Porozumienia politycznego wymagać będą decyzje dotyczące rozwoju energetyki odnawialnej na kolejne 10 lat, modyfikacji systemu wsparcia tak, aby wyznaczyć terminy aukcji, naboru do systemu wsparcia, w dłuższym, niż tylko jeden rok horyzoncie czasowym. Do tej pory nakłady ponoszone na etapie rozwoju projektów stanowią istotną część ryzyka podmiotów, które realizują politykę energetyczną państwa. Brak określenia przez rząd zapotrzebowania na te projekty, w dłuższym horyzoncie czasowym powoduje, że cześć z nich może się nie zmaterializować, a poniesione koszty inwestycyjne nie zostaną nigdy pokryte. Konsensus polityczny oraz wskazanie zapotrzebowania na projekty w dłuższym horyzoncie czasowym są elementem wprowadzenia stabilności inwestycyjnej.
Zmodyfikować system wsparcia
System wsparcia dla odnawialnych źródeł energii zaczął realnie funkcjonować na koniec 2016 roku. Po czterech latach doświadczeń nadszedł czas na jego ocenę oraz zmiany, tam gdzie jest to konieczne. Ważne jest aby szybko i sprawnie przeprowadzić notyfikację modyfikacji systemu w Komisji Europejskiej na kolejną dekadę, biorąc pod uwagę projektowane Wytyczne w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią. Należy zauważyć, że wyniki ostatnich aukcji wskazują na urynkowienie się niektórych technologii. Spadek kosztów technologii spowodował, że inwestorzy oferowali ceny w aukcjach często poniżej obecnej ceny energii elektrycznej na rynku hurtowym. Budzi to duże nadzieje, że źródła odnawialne w końcu i w Polsce będą przyczyniać się obniżenia cen energii dla odbiorców końcowych. Niskie ceny w aukcjach nie powinny prowadzić do wniosków o potrzebie modyfikacji i rezygnacji z aukcji dla tych źródeł wytwórczych. System aukcyjny – nawet przy dopłatach ze strony inwestora do Zarządcy Rozliczeń, który odpowiada za rozliczenia ujemnego salda – stanowi zabezpieczenie inwestycyjne przychodów, co niejednokrotnie jest warunkiem niezbędnym dla instytucji finansujących realizację projektów.
Dodatkowo brak pozytywnego rozstrzygnięcia niektórych aukcji – połowy z przeprowadzonych w 2020 roku – wskazuje na potrzebę odmiennego, niż aukcyjny, podejścia dla tych technologii, których liczebność oraz stan rozwoju nie są wystarczające dla przeprowadzenia aukcji.
Stworzyć system wsparcia dla wytwarzania ciepła i chłodu z odnawialnych źródeł energii oraz dla biopaliw transportowych
Do tej pory rozwój energetyki odnawialnej był przed wszystkim postrzegany przez wdrożenie działań dla wytwarzania energii elektrycznej. Nie jest to jednak wystarczające dla pełnego wykorzystania potencjału odnawialnych zasobów energii oraz wypełnienia przepisów znowelizowanej dyrektywy, która będzie obowiązywać w tej dekadzie, do 2030 roku. Dlatego apelujemy o wdrożenie efektywnych mechanizmów, które promować będą produkcję ciepła i chłodu z odnawialnych źródeł energii oraz biopaliw transportowych. Polska ma potrzebę i potencjał, aby wykreować rynek paliw odnawialnych, które mogą być wykorzystane lokalnie na produkcję ciepła, chłodu i biopaliw. Wiele ciepłowni i systemów ciepłowniczych czeka na te rozwiązania, aby stać się efektywnymi. Do tej pory w sposób ograniczony wykorzystuje się w Polsce kolektory słoneczne i pompy ciepła. Uważamy, że na terenach nie zasilanych w siec ciepłowniczą źródła te powinny zostać efektywnie włączone w program ograniczenia niskiej emisji.
Zabezpieczyć źródła istniejące, uczestniczące w systemie zielonych certyfikatów
W systemie wsparcia opartym na formule zielonych certyfikatów funkcjonuje wciąż ok. 8,5 GW mocy zainstalowanej źródeł odnawialnych (na ok. 12 GW mocy zainstalowanej wszystkich źródeł OZE). Jest to zatem znacząca liczba tych źródeł, która nie może być pominięta w bilansie wytwarzania energii i realizacji celów politycznych. Operatorzy tych źródeł oczekują stabilności i dotrzymania zwrotu z inwestycji, jaka przyświecała podjęciu decyzji o tych przedsięwzięciach. Dlatego stabilność systemu zielonych certyfikatów oraz redukcja nadpodaży na rynku zielonych certyfikatów to podstawowe obszary dla zabezpieczenia pracy tych istniejących źródeł wytwórczych.
Uważamy, że należy jak najszybciej wprowadzić do ustawy dedykowane przepisy, które umożliwią przeprowadzenie modernizacji źródeł wytwórczych oraz wymianę mocy na nowe, bardziej sprawne technologie w miejsce przestarzałych, wysłużonych źródeł tam gdzie to jest możliwe. Do decyzji politycznej należy także wskazanie możliwości wydłużenia i modyfikacji wsparcia dla źródeł, którym upływa właśnie 15 letni okres wsparcia, a dla których ceny rynkowe energii elektrycznej wciąż nie są wystarczające dla pokrycia kosztów operacyjnych, często związanych z zakupem paliwa.
W szczególności dotyczy to biomasy i biogazu, dla których Wytyczne w sprawie pomocy państwa na ochronę środowiska i cele związane z energią w latach 2014-2020 dopuszczają takie rozwiązania.
Umożliwić rozwój i przygotowanie projektów energetyki wiatrowej na lądzie do aukcji
System aukcyjny doskonale sprawdził się dla źródeł energetyki wiatrowej zlokalizowanej na lądzie.
W ramach przeprowadzonych aukcji powstaje obecnie ponad 4 GW nowych mocy elektrowni wiatrowych. Jest to spore wyzwanie inwestycyjne, tak dla dostawców technologii jak i firm wykonujących prace montażowe. Tak duże natężenie prac to efekt skumulowania aukcji dla energetyki wiatrowej na koniec dekady. Rozwój dalszych projektów będzie jednak ograniczony w świetle obecnych regulacji. Aby nowe projekty elektrowni wiatrowych mogły być przygotowywane niezbędne będą zmiany w ustawie o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych. Doprowadzenie do stanu w którym społeczność lokalna decyduje o inwestycjach i ewentualnych korzyściach i kosztach dla regionu, jest rozwiązaniem, które powinno zostać wdrożone. Stworzy to szansę dla tych społeczności, które upatrują sukces w rozwoju inwestycji i rozwoju energetyki wiatrowej w szczególności. Z drugiej strony dla inwestorów ta decyzja podejmowana przez lokalną społeczność wyznaczy możliwości inwestycyjne lub ich brak.
Uwolnić potencjał elektrowni wiatrowych lokalizowanych na obszarach morskich – offshore
Elektrownie wiatrowe offshore to olbrzymi potencjał gospodarczy w Polsce. Morze Bałtyckie ma szanse stać się miejscem, gdzie także przebiegać będzie transformacja energetyczna. Różne analizy prognostyczne wskazują, że w naszym rejonie Morza Bałtyckiego może powstać ponad 20 GW mocy zainstalowanej tych źródeł. To dzisiaj wręcz niewyobrażalny potencjał, a zarazem szansa na rozwój gospodarczy Polski. Ważnym jest jednak aby ten potencjał uruchomić i jak najlepiej zagospodarować. Przełom roku był czasem, w którym inwestorzy z niepokojem wyczekiwali przyjęcie dedykowanej ustawy o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych oraz dedykowanych aktów wykonawczych do ustawy. Przedłużające się prace wpłynęły na ryzyko inwestycyjne dla implementacji tak dużego programu.
Teraz kiedy ustawa jest już przyjęta kolejnym krokiem dla uruchomienia tego olbrzymiego projektu będzie konieczne wsparcie polityczne dla notyfikacji zgłoszonych projektów oraz określenie stabilnego wsparcia dla przygotowania kolejnych projektów do aukcji. Powinny także być realizowane prace nad utworzeniem łańcucha dodatkowych wartości offshore, który naszym zdaniem powinien być „kołem zamachowym” dla rozwoju gospodarki. Budowa tego łańcucha wartości nie może jednak odbyć się przez nałożenie na inwestorów farm wiatrowych offshore dodatkowych obostrzeń.
Wykorzystać potencjał elektrowni wodnych
Polska ma wciąż do wykorzystania potencjał rozwoju małych elektrowni wodnych. W tym zakresie szczególnie wskazuje się na potrzebę wykorzystania na potrzeby energetyczne istniejących obiektów piętrzących wodę, gdyż potencjał takich lokalizacji jest najbardziej opłacalny pod względem ekonomicznym i zrównoważony w aspekcie ochrony środowiska. Ważnym dla rozwoju tych źródeł będą uproszczenia administracyjne w pozyskiwaniu dedykowanych pozwoleń, tak aby możliwie skrócić czas niezbędny dla przygotowania takich projektów. W szczególności uproszczeń wymagałyby procesy wydawania decyzji środowiskowej i wodnoprawnej, które powinny w większym stopniu uwzględniać zakres i wielkość inwestycji. Aby zwiększyć poziom zagospodarowania istniejących piętrzeń wody, a tym samym lepiej wykorzystać potencjał energetyczny polskich rzek, należałoby ponadto ułatwić dostęp inwestorów do obiektów piętrzących zarządzanych przez PGW Wody Polskie, wprowadzając do ustawy Prawo wodne zasadę, że uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego na wykonanie elektrowni wodnej i korzystanie z wód do celów hydroenergetycznych zobowiązuje PGW Wody Polskie do podpisania z podmiotem dysponującym takim pozwoleniem umowy na użytkowanie piętrzenia oraz określając z góry stawki opłat za użytkowanie piętrzeń.
Źródła fotowoltaiczne, „czarny koń” energetyki odnawialnej
Fotowoltaika jest już dzisiaj w Polsce na drugim miejscu pod względem mocy zainstalowanej wśród innych technologii wykorzystujących zasoby odnawialne. Na koniec 2020 roku moc zainstalowana tych źródeł przekroczyła poziom 3,5 GW, co oznacza tylko w jednym roku wzrost o ok. 2,5 GW nowych mocy źródeł PV. Choć roczny czas wykorzystania mocy tych źródeł jest stosunkowo niższy – w porównaniu z innymi technologiami – dzisiaj fotowoltaika to „czarny koń” energetyki odnawialnej. Dynamiczny rozwój tej technologii wiąże się z obniżeniem kosztów wytwarzania energii elektrycznej. W ciągu ostatnich 10 lat koszt energii elektrycznej wytworzonej z PV obniżył się o 89%. Ten trend sprawia, że fotowoltaika staje się konkurencyjna cenowo dla innych technologii wytwarzania energii elektrycznej
i staje się najtańszym źródłem energii także w polskich warunkach. Wskazują na to wyniki ostatnich aukcji OZE, gdzie projekty PV z sukcesem konkurowały z projektami elektrowni wiatrowych.
Jako Rada OZE uważamy, że elementem modyfikacji systemu wsparcia powinno być wydzielenie źródeł wykorzystujących promieniowanie słoneczne do odrębnego koszyka oraz przydzielenie im dedykowanych wolumenów w systemie aukcyjnym. Ważnym jest także, aby za promocją energii wytworzonej w tych źródłach pojawiła się także promocja przemysłu wytwarzającego komponenty źródeł fotowoltaicznych. Już dzisiaj zatrudnienie osób zajmujących się dystrybucją i montażem tych źródeł wzrosła znacząco i istotne jest, aby ten korzystny gospodarczo efekt zachować na kolejne lata.
Rozwinąć formułę PPA
Odbiorcy energii co raz częściej dokonują świadomego zakupu energii, decydując się przy tym na zakup energii pochodzącej ze źródeł wykorzystujących zasoby odnawialne. Także klienci co raz częściej, dokonując zakupu produktów, oczekują aby przedsiębiorstwa, które je wytwarzają były zasilane z energii wytworzonej z odnawialnych zasobów. Taki styl zachowania konsumentów będzie się rozwijał i umacniał. Na rynku już teraz zawierane są dedykowane umowy sprzedaży energii elektrycznej wytworzonej ze źródeł odnawialnych, której pochodzenie jest potwierdzane gwarancjami pochodzenia. Dla wytwórców energii ze źródeł odnawialnych realizacja umów PPA będzie alternatywą dla uczestnictwa instalacji odnawialnych źródeł energii w systemie wsparcia. Potrzebne jest jednak podjęcie działań intensyfikujących wdrożenie tego modelu biznesowego. Systemowych rozwiązań wymaga identyfikacja barier rozwoju na szeroką skalę umów PPA oraz wdrożenie mechanizmu redukującego te bariery.
Niezbędna integracja źródeł odnawialnych z systemem energetycznym
Rozwój odnawialnych źródeł energii to także wyzwanie dla operatorów sieci, innych wytwórców
i odbiorców energii. Zmienność produkcji powodowana zmiennością w dostępie do pierwotnych nośników energii jest cechą charakterystyczną wszystkich technologii źródeł wykorzystujących zasoby odnawialne. Źródła wykorzystujące biomasę, biogaz i elektrownie wodne są dzisiaj przewidywalnymi w produkcji, jednak biorąc pod uwagę wyniki wszystkich dotychczas przeprowadzonych aukcji OZE na zakontraktowane ponad 7,5 GW nowych mocy w aukcjach 2016-2020 znacząca cześć – 7,4 GW przypada na elektrownie wiatrowe oraz źródła fotowoltaiczne, czyli źródła o niestabilnej charakterystyce pracy. Istnieją już nowoczesne modele prognostyczne wzmacniające przewidywalność wytwarzania energii elektrycznej, jednak działania planistyczne transformacji energetycznej, która ma się dokonać w tej i w następnych dekadach muszą kompleksowo obejmować integrację źródeł odnawialnych w systemy energetyczne, w tym elektroenergetyczny ciepłowniczy i rozwój tych systemów.
Uważamy, że należy zwiększyć elastyczność systemów, rozwinąć na większą skalę DSR, zacząć wykorzystywać zdolności regulacyjne także odnawialnych źródeł energii, w większym zakresie wspierać modernizację sektora wytwórczego, także w kierunku wykorzystania regulacyjnych źródeł wytwórczych, źródeł wykorzystujących paliwa gazowe, które umożliwiają szybki rozruch i regulację pracy takich źródeł oraz wspierać budowę źródeł hybrydowych, zwiększających produktywności i przewidywalność pracy takich instalacji.
Rozwój odnawialnych źródeł energii, ich integracja w systemach energetycznych oraz szerzej rozumiana transformacja sektora energetycznego może być wspierana przez wykorzystanie technik cyfrowych. Synergia celów w obszarach klimatu i cyfryzacji dostrzeżona została na poziomie unijnych dokumentów strategicznych. Działania w zakresie cyfryzacji sektora energetycznego powinny skupiać się na dążeniu do zapewnienia powszechnego dostępu do szybkich sieci telekomunikacyjnych, cyfryzacji usług publicznych oraz zachętach, także w ramach nowego budżetu UE, do cyfrowej transformacji przedsiębiorstw.
Wreszcie dalszy rozwój energetyki odnawialnej nie będzie możliwy bez szerokiego zastosowania magazynów energii, które będą niezbędnym elementem nowoczesnych systemów elektroenergetycznych.
W imieniu Rady OZE,
Tomasz Surma
Przewodniczący Rady OZE w Konfederacji Lewiatan
Konfederacja Lewiatan