Cyfrowy Paszport Produktu – elektroniczny dokument pokazujący całą drogę produktu

Będzie to cyfrowy dokument, dzięki któremu każdy konsument będzie mógł sprawdzić „jaką drogę przebył dany produkt” w całym cyklu swojego życia. Pomoże to przede wszystkim w dokonywaniu świadomych wyborów przy zakupie produktów, ułatwi naprawę i recykling oraz zwiększy przejrzystość w zakresie wpływu na środowisko, a co za tym idzie pozwoli zmniejszyć ilość powstających odpadów. Ponadto, będzie on również pomocny organom publicznym w bardziej efektywnym przeprowadzaniu kontroli, aby wykryć produkty fałszywe, a także wprowadzające w błąd konsumenta deklaracje dotyczące zgodności produktu z normami ochrony środowiska – tzw. greenwashing.

Najważniejsze cele wprowadzenia paszportu produktu to:

• gromadzenie danych o produkcie i jego łańcuchu dostaw oraz udostępnianie tych informacji tak, aby wszystkie zainteresowane strony, w tym konsumenci, mogły lepiej poznać produkty, z których korzystają,
• umożliwienie poprawy identyfikowalności produktów na kolejnych ogniwach łańcucha wartości,
• ułatwienie przeprowadzania kontroli zgodności produktu przez właściwe organy.

Czym zatem będzie Cyfrowy Paszport Produktu?

Według propozycji zawartych w obecnie procedowanym rozporządzeniu dotyczącym ekoprojektu dla zrównoważonych produktów, Cyfrowy Paszport Produktu (DPP) to zestaw danych umożliwiających identyfikację produktu za pomocą unikalnego identyfikatora, który będzie dostępny drogą elektroniczną za pośrednictwem nośnika danych (np. kodu QR, kodu kreskowego czy też tagowania NFC). Co ważne, podstawowe dane o produkcie będą dostępne offline, czyli bez konieczności połączenia z Internetem. Dzięki tym danym będzie można poznać skład oraz pochodzenie poszczególnych elementów w całym cyklu życia tego produktu. Informacje zawarte w ramach paszportu obejmą nie tylko dane o produktach końcowych, ale także o komponentach i półproduktach. Dotyczy to nie tylko towarów wyprodukowanych w UE, ale także importowanych. DPP obejmuje informacje związane ze zrównoważonym rozwojem, obiegiem zamkniętym, zachowaniem wartości w celu ponownego użycia, regeneracji i recyklingu.

Można zatem powiedzieć, że paszport tworzy tzw. „cyfrowego bliźniaka” produktu fizycznego który będzie bezpośrednio identyfikowany z fizycznym produktem za pomocą nośnika danych. Odczyt będzie możliwy poprzez aplikację na urządzenie mobilne typu smartfon czy tablet.

Konsument po zeskanowaniu kodu umieszczonego na produkcie zostanie natychmiast przekierowany do powiązanego cyfrowego odpowiednika produktu, aby sprawdzić wszystkie jego dane. Nowy sposób udostępniania informacji nie zastąpi obecnie używanych form (np. instrukcje obsługi, etykiety), lecz będzie ich cyfrowym uzupełnieniem.

Jakie branże będą objęte paszportem?

Zgodnie z wytycznymi nowego planu działania UE dotyczącego gospodarki o obiegu zamkniętym  (Circular economy action plan – CEAP), baterie, tekstylia, budownictwo i elektronika zostaną jako pierwsze objęte paszportowaniem. Wynika to z ich znaczącego wpływu na środowisko, a w konsekwencji wysokiego potencjału związanego z obiegiem surowców i współczynnika recyklingu. Ponadto, z procedowanego obecnie rozporządzenia dotyczącego opakowań i odpadów opakowaniowych (Packaging and Packaging Waste Regulation – PPWR) wynika, że opakowania również mogą być objęte tymi przepisami. Te sektory to jednak dopiero początek – jeżeli pomysł takiego znakowania produktów sprawdzi się dla powyższych branż, zostanie on z pewnością rozszerzony o kolejne.

Dodatkowo, pomimo iż rozporządzenie ws. ekoprojektowania zrównoważonych produktów wprost wyłącza z paszportowania m. in. żywność, pasze oraz produkty lecznicze, istnieje duża szansa, że niektóre kraje wprowadzą taki obowiązek właśnie dla żywności. W Polsce już w 2021 r. Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa rozpoczął prace nad projektem o nazwie Paszportyzacja Polskiej Żywności, który będzie polegał właśnie na zbudowaniu systemu identyfikowania żywności
w kluczowych ogniwach łańcucha dostaw. Według Państwowego Instytutu Badawczego NASK, który również jest zaangażowany w te działania, celem tego projektu jest stworzenie ogólnopolskiego systemu gromadzącego informacje o polskiej żywności. Dzięki docelowemu systemowi IT każdy użytkownik (producent, dystrybutor, sprzedawca i konsument) będzie mógł w szybki i prosty sposób sprawdzić i potwierdzić autentyczność, jakość i bezpieczeństwo danej partii żywności. Do tego celu będzie wykorzystany, analogicznie jak jest to opisane w przypadku DPP, czytnik kodu poprzez aplikacje na smartfonach.

Infrastruktura – system IT

Cyfrowy paszport to nie tylko dane, ale przede wszystkim cała infrastruktura IT. Wytyczne do niej zostały opisane w rozdziale III wspomnianego wcześniej rozporządzenia ESPR. System powinien być ogólnodostępny, niezawodny i wygodny dla użytkownika. Ponadto, informacje w nim zawarte powinny opierać się na otwartych normach, być opracowane w formacie interoperacyjnym, nadawać się do odczytu maszynowego, być ustrukturyzowane oraz powinna istnieć możliwość ich przeszukiwania.

Eksperci są zgodni, że cały system przechowywania danych powinien być zdecentralizowany, a co za tym idzie tworzony i prowadzony przez podmioty gospodarcze. Decentralizacja oznacza, że właściciel produktu jest również właścicielem zapisu cyfrowego, a nie znajduje się pod kontrolą systemu centralnego. Uzupełnia to również unijną strategię w zakresie danych, która zachęca do korzystania z publicznych źródeł danych o wysokiej wartości.

Korzyści płynące z wprowadzenia cyfrowego paszportu

Pewne jest, że wdrożenie całego systemu paszportowania na początku będzie wymagało poważnych inwestycji, ale jeśli zostanie odpowiednio przygotowane, to systemy te będą mogły działać przy niewielkiej interwencji człowieka i będzie możliwa ich niskokosztowa implementacja do kolejnych branż. Podsumowując, Cyfrowy Paszport Produktu niesie za sobą wiele korzyści – z jednej strony zapewni wygodę konsumentom poprzez łatwość dotarcia do najważniejszych informacji i możliwość sprawdzenia autentyczności danych produktów. Z drugiej strony, dla przedsiębiorców dbających o zrównoważony rozwój w całym cyklu życia swoich produktów, będzie to możliwość wiarygodnego przekazywania informacji na temat najlepszych cech tych produktów, co zapewni im korzystną pozycję na rynku.

Piotr Mazurek, ekspert Lewiatana

Artykuł dla lipcowego wydania Brussels Headlines