Nowe opinie Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego

EKES przyjął też opinie o innowacyjnych narzędziach finansowych i przedsiębiorstwach o oddziaływaniu społecznym (INT/965), o polityce gospodarczej w strefie euro (ECO/568), o bezpieczeństwie żywnościowym i zrównoważonych systemach żywnościowych (NAT/844), o normach emisji CO2 na nowe samochody (INT960), o dialogu społecznym jako narzędziu poprawy BHP (SOC/703)

Trzy opinie zwracają szczególną uwagę: o zmienionej dyrektywie o opodatkowaniu energii (ECO/565), o praworządności w kontekście Funduszu Odbudowy (SOC/692) i o ekosystemach przemysłowych, strategicznej autonomii i dobrobycie (INT/964).

W ECO/565 EKES podkreśla, że zadowoleniem przyjmuje cel wniosku, ponieważ aktualizuje on ramy dyrektywy z 2003 r., stara się je wyjaśnić oraz dąży do takiego ukształtowania opodatkowania, które promuje zrównoważoną energię ze źródeł niekopalnych. Jednak ubolewa, że opodatkowanie biopaliw we wniosku jest zbyt ściśle powiązane z kategoryzacją zawartą w dyrektywie w sprawie odnawialnych źródeł energii^[1], oraz uważa, że niedobór paliw alternatywnych i wynikający z tego wysoki poziom kosztów wymagają bardziej elastycznego podejścia do dopuszczalnych biopaliw, w tym w odniesieniu do minimalnego poziomu opodatkowania, który powinien być znacznie niższy niż mający zastosowanie do paliw kopalnych. Uważa, że podwyższony minimalny poziom opodatkowania może mieć negatywne skutki społeczne, powodując ubóstwo energetyczne i związane z mobilnością, i z zadowoleniem przyjmuje fakt, że państwa członkowskie mogą zejść poniżej minimalnych poziomów w odniesieniu do paliwa do ogrzewania i energii elektrycznej wykorzystywanych przez gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji i uznane organizacje charytatywne oraz że proponuje się na okres dziesięciu lat całkowite zwolnienie z opodatkowania paliw do ogrzewania i energii elektrycznej zużywanych przez gospodarstwa domowe znajdujące się w trudnej sytuacji. Podkreśla, że opodatkowanie związane ze środowiskiem musi również wyraźnie dążyć do osiągnięcia celów społecznych, co sprzyja jego akceptacji społecznej. Komitet zwraca uwagę, że w wielu państwach członkowskich na pierwszy plan wysuwają się trudności finansowe związane z kosztami energii. EKES uważa, że w rozwiązaniu tych problemów może w dużym stopniu pomóc znaczne zwiększenie inwestycji w energię ze źródeł odnawialnych i dostosowanie europejskiego systemu opłat, tak aby odzwierciedlał ceny wszystkich rodzajów energii, w tym najtańszych. Wymaga to zmiany obecnego systemu aukcji na hurtowym rynku energii elektrycznej. EKES ostrzega również przed ryzykiem negatywnego wpływu na konkurencyjność przemysłu europejskiego i uważa, że propozycja Komisji dotycząca umożliwienia państwom członkowskim przyznania obniżki podatku od zużycia produktów energetycznych wykorzystywanych do ogrzewania na rzecz zakładów energochłonnych lub w przypadku zawarcia porozumień mających na celu podwyższenie efektywności energetycznej ma zasadnicze znaczenie dla zachowania konkurencyjności przemysłu UE, biorąc pod uwagę, że większość gospodarek spoza UE nie podjęła dotychczas konkretnych działań w dziedzinie klimatu.

EKES ubolewa również, że we wniosku Komisji zniesiono co do zasady możliwość zróżnicowania minimalnych stawek opodatkowania dla przedsiębiorstw i dla konsumentów. Ponadto Komitet sądzi, że możliwości obniżek przyznane w odniesieniu do transportu towarowego i pasażerskiego są niewystarczające, ponieważ wykluczają transport drogowy i naruszają zasadę neutralności technicznej. Opowiadałby się raczej za ogólnym zwolnieniem lub obniżką w odniesieniu do transportu towarowego i przedsiębiorstw prowadzących znaczącą działalność związaną z wywozem do państw trzecich. EKES zwraca w tym kontekście uwagę na propozycję Komisji dotyczącą harmonizacji poziomów opodatkowania oleju napędowego i benzyny. Oznacza ona wzrost kosztów transportu towarów, który mógłby zostać zrekompensowany ogólnym obniżeniem podatków od paliw wykorzystywanych w transporcie towarów. To samo rozumowanie dotyczy zniesienia rozróżnienia między olejem napędowym wykorzystywanym do celów handlowych i niehandlowych. Z kolei specjalne możliwości obniżenia opodatkowania przewidziane w art. 8 ust. 2 i art. 18 w odniesieniu do niektórych rodzajów sprzętu i sektorów energochłonnych są niezwykle selektywne i mogą, z uwagi na ich uznaniowy charakter, spowodować dokładnie taki rodzaj konkurencji podatkowej, jaki wniosek Komisji ma wyeliminować. Jeśli chodzi o rozszerzenie opodatkowania na transport lotniczy i wodny w UE, EKES zastanawia się, czy opodatkowanie jest najlepszym sposobem wspierania bardziej zrównoważonego rozwoju tych środków transportu. W przypadku lotnictwa opracowywane są nowe i zrównoważone środki napędu, dlatego bardziej przydatne mogłoby być zaproponowanie specjalnych rozwiązań w celu ich promowania. Przepisy dotyczące transportu morskiego i lotnictwa nie uwzględniają w wystarczającym stopniu sytuacji krajów wyspiarskich, krajów o rozległych archipelagach oraz krajów o dużych odległościach i słabo zaludnionych regionach. EKES zauważa również, że państwom członkowskim pozostawiono decyzję, czy chcą poddać poza unijną żeglugę powietrzną i wodną takim samym poziomom opodatkowania, jakie obowiązują na terytorium UE, czy też zwolnić je z takich podatków. Komitet jest bardzo krytycznie nastawiony do tego przepisu, ponieważ może on zachęcać państwa członkowskie do podejmowania samodzielnych działań w zakresie opodatkowania środków transportu, podczas gdy należy promować przede wszystkim rozwiązania ogólnoświatowe, a działania jednostronne mogą powodować poważne komplikacje.

W SOC/692 (Praworządność a Fundusz Odbudowy) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny nawołuje Radę i Komisję Unii Europejskiej, by nakładały wysokie i odstraszające sankcje w przypadku systemowych braków w zakresie praworządności, które zagrażają budżetowi Unii Europejskiej. Zdaniem EKES niezwykle ważne jest, aby programy odbudowy przedstawiane przez państwa członkowskie określały środki, które zostaną podjęte w celu wzmocnienia praworządności. EKES domaga się, by wszystkie programy wspierane z budżetu UE podlegały wymogom prawnym dotyczącym swobodnego dostępu do informacji i przejrzystości i opowiada się za tym, by udział we wzmocnionej współpracy z Prokuraturą Europejską stał się warunkiem uczestnictwa w programach finansowanych z budżetu UE. EKES wzywa do dalszego przekształcenia Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych (OLAF) w Europejską Agencję ds. Państwa Prawnego i Efektywności Administracyjnej oraz uważa, że systemowe braki w zakresie praworządności w państwach członkowskich mają negatywny wpływ na budżet UE i apeluje, by odwrócić role, jeśli chodzi o ciężar dowodu. Zwraca też uwagę na konieczność ochrony organizacji pozarządowych działających na rzecz praw człowieka i praworządności przed niepożądanymi naciskami oraz do wspierania ich finansowania. Proponuje, by instytucje europejskie zainicjowały kampanię zatytułowaną „Moja UE – moje prawa”, która zachęcałaby do ogólnoeuropejskiej debaty na temat znaczenia praworządności.

W INT/964 (o ekosystemach przemysłowych, strategicznej autonomii i dobrobycie)Przestrzeganie wartości, w szczególności praworządności, jest warunkiem wstępnym istnienia Unii Europejskiej w jej obecnej formie: zachowuje ona zgodność z zasadą państwa prawnego wyłącznie wówczas, gdy wszystkie państwa członkowskie przestrzegają wymogów z tym związanych. Tylko wtedy możliwe jest zadbanie o to, by obszary polityki UE, w tym wydatki z budżetu europejskiego, były prawidłowo wdrażane we wszystkich państwach członkowskich. Ponadto współpraca między wymiarem sprawiedliwości i organami administracji państw członkowskich opiera się na wspólnym przekonaniu, że wszystkie państwa członkowskie wyznają wspólne wartości i wcielają je w życie. Wyłącznie na tej podstawie administracje i organy wymiaru sprawiedliwości państw członkowskich mogą współpracować na szczeblu transgranicznym oraz uznawać i wykonywać decyzje innego państwa członkowskiego.

W INT/964 (o ekosystemach przemysłowych, strategicznej autonomii i dobrobycie) EKES przypomina, że aby gospodarki europejskie pozostały konkurencyjne w skali światowej, przedsiębiorstwa w wielu sektorach muszą dostosować się do nowych globalnych konkurentów, na nowo opracować modele biznesowe i przeprowadzić ponowną ocenę łańcuchów dostaw. Wynikające z tego zmiany mają charakter strukturalny, a w niektórych przypadkach wręcz przełomowy, nie tylko dla przedsiębiorstw, ale także dla ludzi i warunków ich pracy. EKES podkreśla zasadę „nie pozostawiać nikogo w tyle” i wzywa do dialogu ze wszystkimi zainteresowanymi podmiotami na temat zarządzania tymi zmianami strukturalnymi. Otwartość na handel, inwestycje i inne formy współpracy międzynarodowej stanowi siłę i źródło wzrostu gospodarczego i dobrobytu UE. EKES popiera ambicje UE, by przyjąć większą odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo, zmniejszyć jednostronne zależności w kluczowych obszarach oraz wzmocnić zdolność do ustalania i realizacji własnych priorytetów, przechodząc do stanu konkurencyjności gospodarczej i zwiększonej odporności. EKES uważa za ważne osiągnięcie rzeczywistej pozytywnej konwergencji gospodarek UE, szczególnie pod względem wydajności, standardów społecznych, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz produkcji przyjaznej dla środowiska. Konkurencyjność europejskiego jednolitego rynku zależy w dużej mierze od rozwoju i wykorzystania pełnego potencjału wszystkich gospodarek krajowych, które nadal znajdują się na bardzo różnych poziomach, a zatem wymagają różnych i ukierunkowanych strategii politycznych. Celem powinno być zlikwidowanie różnic gospodarczych między państwami członkowskimi. Kluczowe znaczenie mają inwestycje w badania, rozwój i nowe technologie. EKES zwraca uwagę na konkluzje Rady Europejskiej z 1–2 października 2020 r., w których koncepcja strategicznej autonomii stała się centralnym elementem rynku wewnętrznego, polityki przemysłowej i sektora cyfrowego. EKES odwołuje się ponadto do konkluzji Rady ds. Konkurencyjności z 13 listopada 2020 r., w których stwierdza się, że koncepcja ta obejmuje określenie i ograniczenie strategicznej zależności oraz wzrost odporności w najwrażliwszych ekosystemach przemysłowych i w konkretnych obszarach, takich jak zdrowie, przemysł obronny, kosmiczny, cyfrowy, energetyczny, branże związane z mobilnością i surowce krytyczne. EKES zwraca uwagę na prace Komisji nad odpornością w zakresie surowców krytycznych[2], których celem jest wytyczenie drogi do bardziej zrównoważonego rozwoju i większego bezpieczeństwa. EKES przypomina, że UE opiera się na otwartym modelu gospodarczym: UE odpowiada za 14 % światowego importu, a 16 % światowego eksportu pochodzi z UE. EKES popiera pogląd, że dla europejskiej polityki przemysłowej zasadnicze znaczenie ma znalezienie sposobów i środków zmniejszenia jednostronnej zależności od innych podmiotów w strategicznych obszarach, od technologii po przykładowo żywność i zdrowie. Polityka przemysłowa z silną przemysłową bazą wytwórczą powinna niwelować potencjalne negatywne skutki zakłóceń. Bezpieczeństwo dostaw można również osiągnąć poprzez partnerstwa z państwami o podobnych poglądach. Na przykład Rada UE–USA ds. Handlu i Technologii (TTC) ma na celu zapewnienie takich partnerstw. Jeśli chodzi o ochronę przed asymetrią handlową, EKES popiera również wysiłki UE na rzecz wprowadzenia i udoskonalenia instrumentów ochrony handlu, takich jak unijny mechanizm monitorowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych[3], unijny instrument dotyczący udzielania zamówień publicznych w kontekście międzynarodowym[4] oraz rozporządzenie w sprawie zwalczania zakłóceń powodowanych przez subsydia zagraniczne, zaproponowane przez Komisję Europejską w maju 2021 r. Przeprowadzona przez Komisję oddolna analiza strategicznych zależności pokazuje, że zależności w najbardziej wrażliwych ekosystemach stanowią jedynie 0,6 % wartości towarów przywożonych spoza UE. W związku z tym wiele łańcuchów wartości wykazało niezwykłą odporność podczas pandemii. EKES zdecydowanie popiera prace Komisji nad określeniem strategicznych zależności i zdolności. Wspomniana analiza zwraca również uwagę na fakt, że spośród 5 200 produktów przywożonych do UE 137 należy do wrażliwych ekosystemów, od których UE jest wysoce zależna – głównie w energochłonnych gałęziach przemysłu (np. surowce) i ekosystemach zdrowia (np. farmaceutyczne składniki czynne), a także jeśli chodzi o produkty istotne dla wspierania transformacji ekologicznej i cyfrowej. 52 % przywozu tych produktów podlegających zależnościom pochodzi z Chin. 34 produkty są postrzegane jako potencjalnie bardziej podatne na zagrożenia ze względu na ich niewielkie potencjalne możliwości dalszej dywersyfikacji i zastąpienia produkcją unijną. Aby zwiększyć konkurencyjność europejskiego przemysłu, konieczna jest solidna polityka w zakresie zrównoważonej energii i technologii cyfrowych. EKES pragnie podkreślić, że europejskie podmioty z branży cyfrowej opieki zdrowotnej i energii ze źródeł odnawialnych należą do światowych liderów. Otwarta strategiczna autonomia charakteryzuje się istnieniem zdolności produkcyjnych w przyszłościowych sektorach w ramach jednolitego rynku europejskiego, szczególnie w odniesieniu do towarów o wysokiej wartości, gdzie istotne jest utrzymanie potencjału technologicznego i innowacyjnego UE. Przykładowo, z oceny Komisji wynika, że Europa posiada 33 % udziałów w światowym rynku robotyki, 30 % w rynku systemów wbudowanych, 55 % w rynku półprzewodników samochodowych, 20 % w rynku urządzeń półprzewodnikowych i 20 % w rynku komponentów fotonicznych[5]. Strategiczna autonomia obejmuje instrumenty ochrony handlu w kontekście rosnącej konkurencji międzynarodowej i niezgodnej z prawem konkurencji. Polityka przemysłowa UE idzie zatem w parze z silną polityką handlową i polityką konkurencji.

Lech Pilawski, doradca Zarządu Konfederacji Lewiatan, członek EKES – Grupa Pracodawców (sekcja SOC, INT, CCMI, Laison Group, przewodniczący Obserwatorium Rynku Pracy, członek Biura Grupy Pracodawców
lpilawski@lewiatan.org

[1]             Dyrektywa (UE) 2018/2001, Dz.U. L 328 z 21.12.2018, s. 82, (zob. art. 2 ust. 4 lit. b) wniosku Komisji).
[2]             Komisja Europejska, Odporność w zakresie surowców krytycznych: wytyczanie drogi do większego bezpieczeństwa i bardziej zrównoważonego rozwoju, COM(2020) 474.
[3]                 Komisja Europejska, Unijny mechanizm monitorowania inwestycji zagranicznych staje się w pełni operacyjny, 9 października 2020 r.
[4]             Biuro Analiz Parlamentu Europejskiego, EU international procurement instrument [Unijny instrument dotyczący udzielania zamówień publicznych w kontekście międzynarodowym], październik 2021 r.
[5]             Komisja Europejska, „Inwestowanie w inteligentny, innowacyjny i zrównoważony przemysł. Odnowiona strategia dotycząca polityki przemysłowej UE”, COM(2017) 479 final.

Artykuł dla styczniowego wydania Brussels Headlines – newslettera europejskiego Konfederacji Lewiatan.