Jak wynika z raportu BusinessEurope na temat priorytetów dla jednolitego rynku po 2024 roku, mierzymy się z poważnymi zagrożeniami wynikającymi z braku dalszej integracji wspólnego rynku UE. W rezultacie, atrakcyjność i konkurencyjność Europy na arenie globalnej maleje, co potwierdzają raporty Letty i Draghiego.
W odpowiedzi na polityczny apel przewodniczącej Ursuli von der Leyen o nadanie nowej dynamiki procesowi tworzenia rynku wewnętrznego oraz wnioski z obydwu raportów, BusinessEurope uznaje za kluczowe wzmocnienie polityk wspierających swobodny przepływ towarów (FMG). Uwolnienie potencjału jednolitego rynku w tym zakresie, jak również rynku usług mogłoby generować nawet 644 miliardy euro rocznie do 2032 roku, z czego sama poprawa FMG przyniosłaby 228–372 miliardy. Dodatkowo, jak zauważył Draghi, fragmentacja rynku wewnętrznego ogranicza inwestycje i rozwój firm w UE, zniechęcając je do zwiększania skali działalności w Europie.
FMG to obszar, który odniósł ogromne sukcesy: handel wewnątrz UE wzrósł z 14% w 1992 roku do 22% w 2021 roku, a dzięki likwidacji barier regulacyjnych przyczynił się do wzrostu PKB UE o 3,1–6,2%, w zależności od kraju członkowskiego. Mimo tych osiągnięć, ostatnie lata przyniosły rekordową liczbę naruszeń związanych z niewłaściwym stosowaniem europejskiego prawa: 837 przypadków w 2020 roku i 699 w 2023 roku.
Zharmonizowane przepisy prawne są fundamentem FMG i jednym z kluczowych elementów rozwoju jednolitego rynku. Od lat proces ten ewoluował, począwszy od tzw. „Starego Podejścia”, gdzie wprowadzano setki szczegółowych przepisów, aż po „Nowe Podejście”, skupiające się na wymaganiach zasadniczych. Ta elastyczniejsza struktura, która ewoluowała w Nowe Ramy Legislacyjne (NLF), generuje rocznie dziesiątki miliardów euro dla gospodarki unijnej.
Kluczowe problemy, które BusinessEurope podnosiło od wielu lat, nadal pozostają w dużej mierze niezaadresowane, a niektóre z nich wręcz się pogłębiły. Priorytety biznesu wciąż są te same – m. in.: zachowanie spójnych ram prawnych poprzez konsekwentne stosowanie NLF w nowym ustawodawstwie; powrót do przekazania tworzenia zharmonizowanych standardów europejskich w ręce interesariuszy; zwiększenie zdolności krajowych organów nadzoru rynku, aby skutecznie wspierały funkcjonowanie rynku wewnętrznego; rozwój wytycznych dotyczących stosowania zasady wzajemnego uznawania i egzekwowania, zwiększenie dostępu do informacji oraz narzędzi rozwiązywania problemów.
Zachowanie spójnych ram prawnych poprzez konsekwentne stosowanie NLF w nowym ustawodawstwie
W ostatnich latach NLF zmaga się jednak z rosnącą złożonością, co rodzi obawy, że nowe przepisy nie są w pełni zgodne z ich założeniami. Aby to zmienić, konieczne jest ponowne zobowiązanie decydentów do przestrzegania zasad NLF i konsekwentnego stosowania go w unijnych przepisach dotyczących harmonizacji produktów. Taki krok pozwoliłby zmniejszyć obciążenia wynikające z fragmentarycznego stosowania NLF. W związku z tym postulujemy aktualizację ram NLF do wersji „NLF 2.0”. Oceny i analizy Komisji Europejskiej wyraźnie wskazują obszary, w których należy wprowadzić zmiany, zwłaszcza w zakresie definicji i wyzwań związanych z zieloną i cyfrową transformacją.
Zasada wzajemnego uznawania towarów
Zasada wzajemnego uznawania towarów wymaga, by państwa członkowskie zezwalały na sprzedaż produktów legalnie wprowadzonych na rynek w innym państwie członkowskim, bez nakładania dodatkowych ograniczeń czy przepisów o równoważnym efekcie. Zasada ta, wywodząca się z Traktatu Rzymskiego, została rozwinięta przez orzecznictwo UE i obecnie jest zawarta w Traktacie o funkcjonowaniu UE (artykuły 34–36 TFUE) oraz w Rozporządzeniu 2019/515.
Bez wzajemnego uznawania firmy narażone są na dodatkowe koszty wejścia na nowe rynki i tracą szanse biznesowe. Przepisy krajowe mogą tworzyć bariery utrudniające swobodny przepływ towarów, ograniczając także wybór produktów i podnosząc ceny dla konsumentów. Mimo reformy z 2019 roku, państwa członkowskie wciąż różnie interpretują zasadę wzajemnego uznawania, stosując własne wymagania i uzasadnienia dotyczące bezpieczeństwa, które skutkują ograniczeniem dostępu do rynku.
Ocena skutków przeprowadzona w 2017 roku wskazała główne przyczyny problemów: brak świadomości, brak pewności prawnej oraz brak zaufania i współpracy z krajowymi organami. Konsekwencje są znaczące – aż 71% MŚP zgłosiło, że doświadczyło odmowy dostępu do rynku.
SOLVIT – narzędzie do rozwiązywania problemów na jednolitym rynku
System SOLVIT został stworzony jako nieformalna sieć rozwiązywania problemów, umożliwiająca obywatelom i firmom zgłaszanie naruszeń ich praw na jednolitym rynku. SOLVIT odgrywa istotną rolę w rozwiązywaniu barier, z jakimi zmagają się firmy z powodu różnych interpretacji przepisów.
BE liczyło na to, że firmy zaczną częściej korzystać z SOLVIT, co mogłoby pomóc w zbieraniu danych na temat funkcjonowania zasady wzajemnego uznawania w UE. Niestety, wykorzystanie SOLVIT przez biznes pozostaje wciąż bardzo niskie. W latach 2022–2023 tylko około 117 przypadków biznesowych zostało zgłoszonych do SOLVIT, z czego 9% FMG. Jednak pozytywne jest to, że aż 74% przypadków biznesowych zostało rozwiązanych.
Jeśli nowy cykl instytucjonalny UE nie podejmie problemów, które utrzymują się już od wielu lat, to stracimy szansę na wzrost konkurencyjności i innowacyjności w UE.
Kinga Grafa, zastępczyni Dyrektorki Generalnej Lewiatana ds. europejskich
Artykuł dla październikowego wydania Brussels Headlines – newslettera europejskiego Konfederacji Lewiatan