Podczas Konferencji Prezydentów BusinessEurope w Warszawie mieliśmy okazję do rozmowy z byłym prezydentem Finlandii Sauli Niinistö, autorem ważnego raportu na temat wzmocnienia cywilnej i wojskowej gotowości Unii Europejskiej. Dokument, zlecony przez Komisję Europejską, to rekomendacje dla Europy dotyczące reagowania na współczesne wielowymiarowe zagrożenia i kryzysy.
Sauli Niinistö w swoim raporcie przygotowanym na zlecenie Ursuli von der Leyen, Przewodniczącej Komisji Europejskiej, oraz Josepa Borrella, Wysokiego Przedstawiciela UE ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, wzywa Europę do przyjęcia nowych standardów w obszarze gotowości cywilnej i wojskowej Europy. Dokument, opublikowany pod koniec października, zawiera aż 80 szczegółowych rekomendacji i choć nie jest oficjalnym stanowiskiem Komisji Europejskiej, ma być inspiracją dla przyszłych kluczowych dokumentów, takie jak Biała Księga o przyszłości europejskiej obronności oraz Strategii Unii Gotowości, które mają powstać w pierwszych 100 dniach nowej Komisji Europejskiej.
Europa musi zmienić sposób myślenia o bezpieczeństwie
Raport powstał w odpowiedzi na dynamicznie zmieniający się krajobraz geopolityczny, stawiający przed UE wielowymiarowe, złożone i transgraniczne zagrożenia. Niinistö zwraca uwagę, że UE musi stawić czoła niebezpieczeństwom, które dotychczas były ignorowane lub marginalizowane. Wskazuje na ostatnie kryzysy:
- Zmiany klimatyczne i ich kaskadowe skutki,
- Pandemię COVID-19, która ujawniła wady w łańcuchach dostaw i europejskich systemach reagowania,
- Agresję Rosji, w tym lekceważone wcześniej ostrzeżenia, takie jak wojna w Gruzji w 2008 roku.
Niinistö wskazuje, że Europa nie może tylko reagować na kryzysy, jak w powyższych przypadkach, ale musi być proaktywnie gotowa na potencjalne nowe zagrożenia. Zwiększenie gotowości wymaga zmiany naszego myślenia i zrozumienia, że bezpieczeństwo to fundament wartości, dobrobytu i przyszłości Europy. Budowanie zaufania między władzami, sektorem prywatnym i obywatelami jest kluczowe, aby wspólnie stawić czoła zagrożeniom, takim jak cyberataki czy sabotaż infrastruktury krytycznej. Przywódcy powinni angażować obywateli w działania na rzecz bezpieczeństwa, podnosząc świadomość ryzyk i promując wspólną odpowiedzialność za przygotowanie na kryzysy.
Wspólny interes, jakim jest gotowość, wymaga wspólnej odpowiedzialności. Każda osoba powinna mieć swój udział w budowaniu i utrzymywaniu bezpieczeństwa, na przykład poprzez wybór źródeł informacji, którym ufamy. Zrozumienie odpowiedzialności każdego za własne bezpieczeństwo i bezpieczeństwo osób najbliższych ma ułatwić akceptację działań i inwestycji potrzebnych ze strony państw członkowskich i UE w celu budowania silniejszej gotowości.
Zintegrowane podejście do gotowości
Raport Niinistö podkreśla zatem konieczność przyjęcia podejścia „całego rządu i całego społeczeństwa” (whole-of-government i whole-of-society), w którym wszystkie istotne podmioty – zarówno cywilne, jak i wojskowe – będą zdolne do współpracy w odpowiedzi na kryzysy. Gotowość ta wymaga zintegrowania działań w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, a także wykorzystania zarówno środków cywilnych, jak i wojskowych.
Wśród zaleceń zawartych w raporcie znajdują się:
- Kompleksowa ocena ryzyka UE: Stworzenie wspólnego systemu oceny zagrożeń, obejmującego wszystkie sektory aktywności UE.
- Możliwość ustanowienia prawa dotyczącego gotowości UE: Wprowadzenie wspólnych standardów i długoterminowych celów w celu harmonizacji działań na poziomie UE i państw członkowskich.
- Wzmocnienie współpracy UE-NATO: Przygotowanie protokołu awaryjnego, który ułatwi wymianę informacji w sytuacjach kryzysowych.
- Zwiększenie wymiany informacji i komunikacji między instytucjami UE a państwami członkowskimi.
- Gotowość gospodarcza powinna być kluczowym elementem odporności UE na kryzysy. Pandemia COVID-19 oraz skutki agresji Rosji na Ukrainę uwidoczniły ogromny wpływ zakłóceń na europejską gospodarkę i społeczeństwo. Wyższe standardy gotowości pozwalają na szybsze odbudowanie się w obliczu kryzysów, chroniąc jednocześnie najbardziej narażone grupy społeczne. Aby osiągnąć ten cel, konieczne są długoterminowe inwestycje w obszary takie jak obrona, które przez dekady były niedoinwestowane. Koordynacja zamówień na kluczowe towary kryzysowe, zapewniająca równy dostęp dla wszystkich państw członkowskich i kontrolę kosztów, ma stanowić ważną lekcję z niedawnych wydarzeń.
Kierunek na przyszłość
Niinistö apeluje o przejście od reaktywnych działań na rzecz kryzysów do strategicznego planowania i proaktywnej gotowości. Dokument podkreśla, że w obliczu rosnących zagrożeń, gotowość i koordynacja na poziomie unijnym stanowią nie tylko gwarancję bezpieczeństwa, ale również fundament dla dalszego rozwoju gospodarczego i społecznego Europy.
Organizacje biznesu wskazują, że raport nie był konsultowany z przedsiębiorcami, czego powodem miał być krótki czas, który Niinistö otrzymał na jego przygotowanie. Komisja Europejska zapowiedziała jednak, że w ciągu pierwszych 100 dni swojego urzędowania ma rozpocząć konsultacje dotyczące Białej Księgi o przyszłości europejskiej obronności oraz Strategii Unii Gotowości.
Więcej informacji można znaleźć w pełnej wersji raportu:
Safer Together – Strengthening Europe’s Civilian and Military Preparedness and Readiness (PDF)
Luana Żak, zastępczyni dyrektorki przedstawicielstwa Konfederacji Lewiatan w Brukseli
Artykuł dla grudniowego wydania Brussels Headlines – newslettera europejskiego Konfederacji Lewiatan