Od dłuższego czasu zmniejsza się udział Europy w gospodarce światowej. Szacuje się, że w 2050 r. UE będzie reprezentować mniej niż 10 % światowego produktu krajowego brutto (PKB), a w ciągu najbliższych kilku lat 85 % prognozowanego wzrostu światowego PKB będzie pochodzić spoza UE.
Słaba perspektywa wzrostu gospodarczego Europy pogłębia względny spadek gospodarczy. Oznacza to, że głos Europy na świecie liczy się mniej, i osłabia globalną rolę UE oraz jej wpływ na współpracę międzynarodową.
Rząd Szwecji określił konkurencyjność jako jeden z elementów politycznych zbliżającej się prezydencji szwedzkiej w Radzie UE. Z kolei EKES wezwał już do przeprowadzenia sprawdzianu konkurencyjności w swojej opinii w sprawie pakietu „Gotowi na 55”, w której stwierdził, że „w drodze do społeczeństwa neutralnego dla klimatu musimy przyjąć model, który doprowadzi do rozwoju gospodarki. Jeśli chcemy, aby UE wiodła prym i aby reszta świata szła w jej ślady, musimy dążyć do ukształtowania jak najlepszego modelu, który będzie sprawiedliwy i zrównoważony gospodarczo, społecznie i pod względem środowiska naturalnego”. Ponadto EKES stwierdził, że „wszystkie wnioski ustawodawcze przedstawione w ramach programu «Gotowi na 55» należy przeanalizować pod kątem konkurencyjności zgodnie z zasadami dotyczącymi celów zrównoważonego rozwoju, tak aby w pełni zrozumieć konsekwencje dla przedsiębiorstw”. Wcześniej EKES wezwał do przeprowadzenia testu konkurencyjności w swojej opinii w sprawie unii rynków kapitałowych. W sprawozdaniu z Konferencji w sprawie przyszłości Europy zwrócono się również o to, by nowe inicjatywy polityczne UE zostały poddane „sprawdzianowi konkurencyjności” w celu przeanalizowania ich wpływu na przedsiębiorstwa i ich otoczenie biznesowe (koszt prowadzenia działalności gospodarczej, zdolność do innowacji, konkurencyjność międzynarodowa, równe warunki działania itp.) Niedawno przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen oświadczyła w swoim przemówieniu, że standardowa kontrola konkurencyjności stanie się elementem stanowienia unijnego prawa.
Perspektywy krótkoterminowe są w dużym stopniu związane z inwazją Rosji na Ukrainę, która nadal negatywnie wpływa na gospodarkę UE, a także z faktem, że w UE nadal trwa odbudowa po pandemii COVID-19. Wspomniana wojna wywarła dodatkową presję wzrostową na ceny energii i towarów żywnościowych, które skutkują nasileniem globalnych presji inflacyjnych i osłabieniem siły nabywczej gospodarstw domowych. W odpowiedzi na wysoką stopę inflacji Europejski Bank Centralny podwyższył stopy procentowe w euro, analogicznie do działań podejmowanych przez Federalny Bank Rezerw w USA. Ponadto słabnący światowy wzrost gospodarczy prowadzi do osłabienia popytu zewnętrznego. Równocześnie Europa stoi w obliczu historycznej transformacji strukturalnej, której siłą napędową są zmiany geopolityczne, przemiany demograficzne, transformacja cyfrowa oraz przejście na neutralną dla klimatu gospodarkę o obiegu zamkniętym. Powoduje to przekształcenie rynków i przyspieszenie konkurencji dotyczącej czynników produkcji. Powodzenie transformacji zależy ostatecznie od tego, jak dobrze działa cała gospodarka. Ważna jest też konkurencyjność wewnętrzna, wymagająca harmonizacji przepisów i usuwania barier, gdyż tylko dobrze funkcjonujący rynek wewnętrzny może poprawić europejską pozycję na rynkach globalnych. UE musi wzmocnić swoją międzynarodową pozycję i wpływ w zakresie transformacji cyfrowej i ekologicznej. Rozwój i wykorzystanie technologii cyfrowych to kwestia nie tylko konkurencyjności gospodarczej, lecz także bezpieczeństwa i roli geopolitycznej UE. To także warunek wstępny, by UE mogła być podmiotem ustanawiającym światowe standardy, dotyczące, na przykład, godnej zaufania sztucznej inteligencji.
Potrzeba silniejszego wpływu na świecie dotyczy także przeciwdziałania zmianie klimatu. Wymaga to zarówno znacznych wpływów dyplomatycznych, jak i silnej konkurencyjności pod względem opłacalności, innowacji, umiejętności i dostarczania na rynki światowe produktów, technologii i rozwiązań niskoemisyjnych. Niezbędne jest zapewnienie przedsiębiorstwom unijnym otoczenia sprzyjającego innowacjom, inwestycjom i handlowi. Ponieważ o wielu elementach otoczenia biznesowego decydują ramy polityki, ramy regulacyjne i fiskalne, decydenci muszą zapewnić, aby ramy te sprzyjały konkurencyjności przedsiębiorstw, a w konsekwencji całej gospodarce i całemu społeczeństwu.
Potencjalne składowe sprawdzianu konkurencyjności
Ponieważ nie istnieje pojedyncza ani uniwersalna definicja konkurencyjności, treść sprawdzianu konkurencyjności zależy od zakresu i perspektywy, jaką należy przyjąć. We wniosku prezydencji czeskiej wyraźnie odniesiono się do konkurencyjności przedsiębiorstw unijnych w celu zbudowania silniejszej i odporniejszej gospodarki UE. Konkurencyjność przedsiębiorstw można określić jako ich zdolność do odnoszenia sukcesów na rynku w sposób opłacalny, tworząc wartość dla siebie i dla całego społeczeństwa. Ta z kolei zależy od dostępności czynników produkcji (wykwalifikowanej siły roboczej, energii i surowców, kapitału, danych), ogólnych kosztów produkcji, popytu i rynków na produkty oraz zdolności przedsiębiorstw do wprowadzania innowacji i wykorzystywania pojawiających się możliwości. Wyjątkowa społeczna gospodarka rynkowa UE, wraz z towarzyszącym jej zarządzaniem makroekonomicznym, badaniom, innowacjom, dialogiem społecznym, zaangażowaniem społeczeństwa obywatelskiego, a także z kompleksowymi systemami edukacji, opieki zdrowotnej i systemami społecznymi, stanowi istotny atut, który można wykorzystać w dążeniu do poprawy konkurencyjności. Biorąc pod uwagę obecne i przewidywane przyszłe wyzwania, EKES apeluje, by sprawdzian konkurencyjności służył wspieraniu przedsiębiorstw, tworzeniu miejsc pracy i poprawie warunków pracy, zrównoważonemu wzrostowi gospodarczemu i spójności społecznej. Wymaga to wielowątkowej oceny skutków, w jaki inicjatywy polityczne i regulacyjne wpływają na konkurencyjność oraz decyzji politycznych, które nadadzą konkurencyjności i odpowiednie znaczenie przy kształtowaniu nowych inicjatyw. Dlatego podstawę sprawdzianu konkurencyjności powinny stanowić wiarygodne informacje dotyczące skutków inicjatyw politycznych i regulacyjnych na różnych poziomach, w tym kosztów przestrzegania przepisów, łatwości dostępu do rynków i innych bezpośrednich skutków dla przedsiębiorstw. Szczególne znaczenie mają efekty mnożnikowe w łańcuchach wartości, takie jak wpływ na dostępność energii i surowców. Sprawdzian konkurencyjności powinien obejmować także wpływ na zatrudnienie, inwestycje, innowacje, produktywność, aspekty związane ze sporami sądowymi, funkcjonowanie jednolitego rynku, handel zagraniczny oraz ogólny europejski model społeczny i zrównoważony wzrost. Sprawozdanie z oceny skutków musi zawierać opis wpływu na środowisko oraz skutków społecznych i gospodarczych, w tym skutków dla MŚP. Choć dokumencie roboczym OECD docenia narzędzie Komisji Europejskiej dotyczące konkurencyjności jako najbardziej wszechstronny istniejący dokument służący do oceny skutków regulacji w odniesieniu do konkurencyjności, wyraźna jest potrzeba ulepszeń, zwłaszcza w odniesieniu do wdrażania tych narzędzi i związanego z tym egzekwowania. Według Rady ds. Kontroli Regulacyjnej analiza skutków była często niedostatecznie rozwinięta, a niektórych istotnych skutków nie oceniono w wystarczający sposób. Rada często zwracała się również o dalszą kwantyfikację, w szczególności kosztów administracyjnych i oszczędności. W sprawozdaniu rocznym za 2020 r. Rada ds. Kontroli Regulacyjnej najczęściej wskazywała na brak analizy konkurencyjności (często związany z niewystarczającą analizą kosztów), skutków dla MŚP oraz skutków społecznych. Ważne jest, aby poszczególne elementy narzędzi związane z konkurencyjnością, w tym dotyczące konkurencyjności sektorowej, MŚP, innowacji, konkurencji, rynku wewnętrznego, handlu i inwestycji, rozpatrywano w sposób zintegrowany. Kluczowe, by ocena wpływu na konkurencyjność nie ograniczała się do skutków pojedynczej inicjatywy w oderwaniu od innych, ale uwzględniała skumulowane obciążenie, zwłaszcza koszty związane z wdrażaniem prawodawstwa lub innych środków mających wpływ na te same podmioty. Ocena powinna obejmować skutki krótkoterminowe i długoterminowe, w ramach różnych scenariuszy prognostycznych. Aby znaleźć najlepszy wariant strategiczny, należy również ocenić wpływ alternatywnych wariantów na konkurencyjność i wyczerpująco je opisać. Ważne jest także, aby w ocenie wpływu na konkurencyjność skupić się bardziej na danych ilościowych i je opracować. Równie ważne jest całościowe spojrzenie na konkurencyjność w kontekście zrównoważonego rozwoju. Zrównoważenie środowiskowe ma związek z konkurencyjnością przedsiębiorstw, nie tylko jako czynnik związany z kosztami, ale dlatego, że wiele podmiotów rynkowych, w tym klientów, inwestorów i finansistów, oczekuje dobrej efektywności środowiskowej. To samo dotyczy zrównoważonego rozwoju społecznego, w tym poszanowania praw człowieka, równości płci i praw pracowniczych. W ramach sprawdzianu konkurencyjności należy również w pełni wykorzystać inne istniejące narzędzia, takie jak oceny adekwatności, program REFIT i platforma ds. dostosowania się do wymogów przyszłości. Są one szczególnie ważne dla oceny łącznego wpływu różnych inicjatyw. Sprawdzian konkurencyjności powinien stanowić kluczowy element wyważonego procesu decyzyjnego i być stosowany w kontekście wszelkiego rodzaju procesów kształtowania polityki i stanowienia prawa UE, obejmujących również strategie i programy UE, przepisy budżetowe i podatkowe, prawo wtórne i umowy międzynarodowe. Powinien być stosowany w procesie europejskiego semestru, ponieważ polityka państw członkowskich ma w tym względzie kluczowe znaczenie.
Lech Pilawski (na podstawie projektu opinii)
Artykuł dla listopadowego wydania Brussels Headlines, newslettera europejskiego Konfederacji Lewiatan