Na przestrzeni ostatniego roku Komisja Europejska opublikowała projekty znaczących dla środowiska cyfrowego regulacji, takich jak Akt o usługach cyfrowych (Digital Services Act), Akt o rynkach cyfrowych (Digital Markets Act), Akt w sprawie sztucznej inteligencji (Artificial Intelligence Act) czy choćby projekt rozporządzenia w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów (General Product Safety Regulation), będący wynikiem przeprowadzonego w ubiegłym roku przeglądu dyrektywy w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów.

Nie można pominąć inicjatyw legislacyjnych związanych bezpośrednio z ochroną prywatności, bezpieczeństwem danych i ogólnie, szeroko pojętą cyfryzacją usług, takich jak Akt w sprawie zarządzania danymi (Data Governance Act), projekt rozporządzenia w sprawie prywatności i łączności elektronicznej (ePrivacy) oraz projekt rozporządzenia mający na celu ustanowienie europejskich ram tożsamości cyfrowej. Dodatkowo, najbliższe plany Komisji Europejskiej obejmują również przygotowanie regulacji dotyczącej dzielenia się danymi nieosobowymi, a dokładniej wymiany danych między przedsiębiorstwami a organami administracji w interesie publicznym oraz wymiany danych między przedsiębiorstwami, co ma objąć swoim zakresem Akt w sprawie danych (Data Act), którego publikacja została zapowiedziana na grudzień br. Dokument ten ma także skupić się na ochronie prawnej baz danych, z czego wynika, że w najbliższym czasie Komisja Europejska będzie również coraz intensywniej koncentrować się na zagadnieniach związanych z ochroną własności intelektualnej.

Prace nad większością z wymienionych projektów zostały już wznowione po okresie wakacyjnej przerwy w pracach instytucji unijnych a dyskusje toczą się obecnie przede wszystkim w Radzie UE, dokładniej w grupie roboczej ds. konkurencyjności i wzrostu oraz w grupie roboczej ds. telekomunikacji i społeczeństwa informacyjnego.

Akt w sprawie usług cyfrowych (Digital Services Act)

Projekt służący unowocześnieniu i doprecyzowaniu przepisów dyrektywy e-commerce czeka aż  Parlament Europejski przygotuje finalną treść sprawozdania, aby możliwe były dalsze działania. Aktualnie trwają konsultacje tekstu kompromisowego przygotowanego przez prezydencją słoweńską, który wprowadza nowe definicje. Ich treść zasadniczo rzutuje na zakres całego projektu. Prezydencja słoweńska zaproponowała brzmienie definicji wyszukiwarek internetowych, aktywnych odbiorców platform internetowych i wyszukiwarek internetowych, a także modyfikację treści definicji internetowej platformy handlowej.

Akt w sprawie sztucznej inteligencji (Artificial Intelligence Act)

Akt w sprawie sztucznej inteligencji, będący pierwszym projektem regulującym systemy sztucznej inteligencji na poziomie Unii Europejskiej budzi spore emocje. Wciąż najbardziej problematyczną kwestią, a także kwestią bez rozwiązania której dalsze prace wydają się być znacznie utrudnione, jest sama definicja systemów sztucznej inteligencji. Coraz częściej pojawiają się głosy, że być może ujęcie tego pojęcia w sztywne ramy prawne nie wpłynie pozytywnie na rozwój tych systemów w Unii Europejskiej, a tym samym jedynie utrudni zamiast ułatwić rozwój innowacji. Kolejnym ważnym wątkiem jest dopuszczenie możliwości rozpoznawania twarzy przez systemy AI. Unia Europejska dostrzega w tej praktyce zagrożenie dla praw podstawowych, czego wyrazem jest choćby niedawno opublikowana analiza Parlamentu Europejskiego. Warto wspomnieć również o tym, że w połowie września br. Wielka Brytania opublikowała narodową strategię w sprawie sztucznej inteligencji, która w przeciwieństwie do unijnego projektu, nie poświęca zbyt wiele miejsca na rozważania na temat konkretnego uregulowania systemów sztucznej inteligencji. Jest za to nastawiona na konkretne cele i ambitne wyniki.

Najprawdopodobniej jeszcze pod koniec bieżącego roku Komisja Europejska opublikuje kolejny projekt odnoszący się do sztucznej inteligencji. Tym razem poświęcony odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję.

Projekt rozporządzenia mający na celu ustanowienie europejskich ram tożsamości cyfrowej (eIDAS 2)

Nowy projekt, będący niejako nowelizacją eIDAS, wprowadza Europejski Portfel Cyfrowej Tożsamości. Państwa członkowskie będą mogły oferować obywatelom oraz przedsiębiorstwom cyfrowe portfele, które pozwolą na połączenie krajowej tożsamości cyfrowej z dowodem uwierzytelniającym inne dane osobowe. Dowodem tym mogą być przykładowo rachunek bankowy czy prawo jazdy. Zakłada się, że portfele będą oferowane zarówno przez organy publiczne, jak i podmioty prywatne. Państwa członkowskie będą musiały jednak je poprzednio uznać. Niedawno zakończyły się konsultacje Komisji Europejskiej dotyczące treści projektu. Oczekujemy obecnie na stanowisko rządu RP w sprawie regulacji.

Elżbieta Dziuba, ekspertka Konfederacji Lewiatan ds. cyfryzacji
e-mail: edziuba@konfederacjalewiatan.pl

Konfederacja Lewiatan

W związku z toczącą się do połowy przyszłego roku Konferencją o Przyszłości Europy (COFE), BusinessEurope i federacje członkowskie pracują nad wkładem biznesu do dyskusji o kierunkach rozwoju Unii Europejskiej. Za przygotowanie projektu stanowiska odpowiada zespół zadaniowy ds. COFE, do którego mam przyjemność należeć.

Prace nad wkładem BusinessEurope, jako europejskiej federacji pracodawców i europejskiego partnera społecznego, zbiegły się z corocznym Orędziem o stanie Unii, wygłoszonym przez Przewodniczącą Komisji Europejskiej, 15 września w Strasburgu. Pomimo toczącego Europę kryzysu spowodowanego pandemią, usłyszeliśmy niewiele na temat działań na rzecz zwiększania konkurencyjności unijnej gospodarki i ochrony oraz pogłębiania jednolitego rynku. Za mało zostało powiedziane na temat unijnej polityki handlowej i relacji ze Stanami Zjednoczonymi. Ursula von der Leyen nie odniosła się także do relacji na linii UE-Rosja.

Rola Unii Europejskiej globalnie

Ambitna polityka handlowa jest kluczem do wzmocnienia globalnej roli Unii. W ramach coraz bardziej złożonych globalnych relacji handlowych, musimy dążyć do poprawy i pogłębienia relacji z naszym kluczowym partnerem – Stanami Zjednoczonymi, równocześnie równoważąc relacje z Chinami. Priorytetowe powinno być wdrożenie umowy z Wielką Brytanią. Konieczne jest także zreformowanie Światowej Organizacji Handlu, dostosowując ją do nowoczesnego świata, w którym mierzymy się z wyzwaniem podwójnej transformacji: zielonej i cyfrowej.

Europejska polityka handlowa to obszar, który powinien pozostawać w wyłącznej kompetencji UE, zgodnie z traktatami i orzeczeniami Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Ratyfikacja umów handlowych i inwestycyjnych, do których Komisja jest upoważniona przez państwa członkowskie, może i musi być dokonywana przez europejskich prawodawców i nie powinna być następnie opóźniana lub blokowana przez poszczególne państwa członkowskie. W przeciwnym razie ucierpi wiarygodność Europy, jako partnera w negocjacjach i zawieraniu umów na szczeblu międzynarodowym.

Silniejsza gospodarka, sprawiedliwość społeczna i miejsca pracy

W miarę wychodzenia z pandemii, konieczne będzie położenie większego nacisku na odbudowę europejskiej gospodarki, inwestowanie w czynniki wzrostu gospodarczego, w tym opracowywanie sposobów zaspokojenia potrzeb transformacji cyfrowej i zielonej, a także zwiększanie konkurencyjności UE. Dla polityków kluczowe staje się uniknięcie przedwczesnego wycofania środków wspierających przedsiębiorstwa i pracowników, dlatego zasadnicze znaczenie będzie miała pomoc państwom członkowskim w zapewnieniu stabilności ich finansów publicznych. Niezbędne jest szybkie wdrożenie unijnego instrumentu odbudowy Next Generation EU oraz dopilnowanie, aby wspierał on reformy modernizujące europejską gospodarkę, pobudzające jej wzrost i konkurencyjność.

Jednolity Rynek jest największym osiągnięciem Unii Europejskiej, jednak wciąż jest niedokończony, a unijne przepisy nie zawsze są w pełni egzekwowane. Przywrócenie jednolitego rynku po zakończeniu pandemii to za mało. Pogłębienie rynku wewnętrznego we wszystkich obszarach – zwłaszcza w usługach i technologii cyfrowej – musi stać się unijnym priorytetem. Chociaż UE jest promotorem wolnego handlu na świecie, handel w ramach jednolitego rynku nie przebiega w sposób optymalny.

UE potrzebuje polityki przemysłowej i gospodarczej, która zapewni konkurencyjność przedsiębiorstw i stworzy warunki dla powodzenia europejskiego modelu gospodarczego i społecznego. Dlatego instytucje UE powinny ukierunkować wszystkie dziedziny polityki na globalną konkurencyjność gospodarki europejskiej i na wczesnym etapie wprowadzić perspektywę konkurencyjności przemysłowej do dyskusji na temat polityki środowiskowej, klimatycznej i konsumenckiej.

Europejski model gospodarczy opiera się na społecznej gospodarce rynkowej i partnerstwie społecznym. Zgodnie z Traktatami partnerzy społeczni mają do odegrania szczególną rolę w integracji UE i muszą być konsultowani przed wprowadzeniem jakichkolwiek przepisów z zakresu polityki społecznej. Europejski dialog społeczny jest skutecznym instrumentem aktywnego kształtowania unijnej polityki w tym obszarze. Polityka społeczna nadal pozostaje w gestii państw członkowskich, a jej kluczowe obszary nie powinny stać się kompetencją UE.

Transformacja cyfrowa

​​Cyfrowa transformacja to unijny priorytet i szansa dla Europy. Wzmocnienie naszych zdolności cyfrowych i innowacyjności ma strategiczne znaczenie dla budowy odporności europejskiej gospodarki. Wraz z narastającymi napięciami geopolitycznymi, zwłaszcza między USA a Chinami, nasila się konkurencja w polityce technologicznej. Jej przykładem jest niedobór półprzewodników, do czego obszernie odniosła się Przewodnicząca von der Leyen, ale podobne przykłady można zaobserwować w dziedzinie standaryzacji, 5G/6G czy cyberbezpieczeństwa.

Pandemia COVID-19 pokazała, jak ważna dla życia w XXI wieku jest wysokowydajna infrastruktura cyfrowa. Niezwykle ważne jest, aby badania i rozwój technologii sieci mobilnych i stacjonarnych były wspierane odpowiednimi środkami.

Potrzebna jest bliższa współpraca z naszymi partnerami transatlantyckimi w zakresie standaryzacji nowych technologii. Standardy dotyczące sztucznej inteligencji także będą miały kluczowe znaczenie, ponieważ jej rozwój będzie opierał się na tworzeniu kultury innowacji, której podstawą są zasady i wartości etyczne. Europa ma ambicję przewodzenia w podejściu regulacyjnym do sztucznej inteligencji i należy dołożyć starań, aby w pełni wykorzystać potencjał tej technologii do dostarczania korzyści społeczeństwu w oparciu o globalną współpracę.

Zmiana klimatu a środowisko

Musimy połączyć ambitne plany klimatyczne z tworzeniem warunków wzmacniających konkurencyjność przemysłu. Większość technologii służących osiągnięciu neutralności klimatycznej wciąż znajduje się na początkowym etapie produkcji. Jednocześnie ryzyko ucieczki emisji oraz ucieczki inwestycji pozostaje wyraźnym zagrożeniem. Dlatego koncentracja na badaniach i rozwoju technologii musi być połączona z podjęciem odpowiednich środków zabezpieczających przed ucieczką emisji. Polityka europejska w tym zakresie musi zapewnić możliwości rozwoju wszystkich niskoemisyjnych i przejściowych źródeł energii, takich jak odnawialna energia elektryczna, gaz, wodór lub biopaliwa, aby przyczyniały się do długoterminowej dekarbonizacji gospodarki.

Zdrowie

Konieczne jest przeanalizowanie doświadczeń związanych z pandemią, aby poprawić zdolność Europy do reagowania na przyszłe kryzysy. Na wielu płaszczyznach brakuje aktywnego zaangażowania przemysłu w sektor zdrowia, który okazał się kluczowym partnerem w okresie pandemii. Dzięki współpracy przemysłu, nauki i polityki, badania i produkcja mogły być prowadzone w niespotykanym dotąd tempie. Ważne jest, aby kontynuować tę współpracę po pandemii.

Lepsze przygotowanie w przyszłości oznacza korzystanie z niezbędnych informacji oraz znacznie szybsze udostępnianie danych. Musimy dołożyć wszelkich starań, aby uniknąć kolejnych lockdownów, które negatywnie wpływają na gospodarki UE oraz Europejczyków. Powinniśmy znaleźć rozwiązania, które trwale ochronią jednolity rynek UE – swobodę przepływu pracowników i towarów w przypadku kolejnych pandemii. Konieczne jest także zapewnienie większej synergii między zdrowiem publicznym a bezpieczeństwem i higieną pracy.

W ramach debat o przyszłości Europy jednym z głównych tematów jest wzmocnienie kompetencji UE w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego, przy jednoczesnym poszanowaniu podziału kompetencji między UE i państwa członkowskie w zakresie polityki zdrowotnej. Finansowanie systemów opieki zdrowotnej oraz zarządzanie i zdolność operacyjna w tym obszarze powinny pozostać głównym obowiązkiem państw członkowskich.

Demokracja europejska

Europejskie środowisko biznesowe jednym głosem wspiera demokrację na poziomie europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym. Tylko funkcjonalne, sprawnie działające systemy polityczne mogą zapewnić to, czego obywatele europejscy najbardziej oczekują od sektora publicznego: przejrzyste, sprawiedliwe i skuteczne podejmowanie decyzji, które pomaga w rozwoju gospodarczym  i sprawiedliwości społecznej. Dlatego konieczne są sprawnie funkcjonujące, niezależne sądy. Konieczne jest także skuteczne zwalczanie dezinformacji w życiu społecznym.

Oparte na dowodach i przejrzyste kształtowanie polityki przez instytucje UE jest warunkiem koniecznym dla akceptacji nowych projektów regulacyjnych przez przedsiębiorstwa i obywateli. Komisja Europejska musi dopilnować, aby wnioski ustawodawcze były poparte oceną skutków opartą na dowodach, a wysiłek wdrożeniowy był proporcjonalny. Zainteresowane strony muszą zawsze aktywnie uczestniczyć w opracowywaniu nowych środków. Ponadto potrzebne są konkretne działania ograniczające biurokrację na szczeblu UE.

Powinniśmy wspólnie dążyć do większego angażowania naszych społeczności w sprawy europejskie, m. in. wspierając debaty europejskie w kampaniach wyborczych do Parlamentu Europejskiego, podejmując tematy unijne na poziomach krajowych, regionalnych i lokalnych i zachęcając pracodawców i pracowników do udziału w unijnym procesie legislacyjnym.

Kinga Grafa, dyrektorka biura Konfederacji Lewiatan w Brukseli
e-mail: kgrafa@konfederacjalewiatan.pl

Konfederacja Lewiatan

Przewodnicząca Komisji Europejskiej Ursula von der Leyen w swoim corocznym przemówieniu o Stanie UE wygłoszonym 15 września br. na sesji plenarnej PE w Strasbourgu podkreśliła wagę jednolitego rynku, nazywając go „nieocenionym napędem postępu i dobrobytu w Europie”. Nie ulega najmniejszym wątpliwościom, że tak jest w istocie. Pandemia COVID-19, która doprowadziła do powrotu kontroli granicznych w obrębie strefy Schengen i nagłego przerwania wielu paneuropejskich łańcuchów dostaw, odpowiada za skurczenie się unijnej gospodarki aż o 6,3%. Pomimo tego, mało prawdopodobne wydaje się, że unijne instytucje wykażą się wystarczająco silną wolą polityczną, aby przełamać impas i walczyć z narastającym protekcjonizm państw członkowskich oraz znosić bariery biurokratyczne utrudniające polskim firmom funkcjonowanie na jednolitym rynku.

Przewodnicząca Komisji w trakcie swojego wystąpienia nawiązała także do tego, że w przyszłym roku będziemy obchodzić 30 rocznicę istnienia jednolitego rynku. Brakowało w nim jednak zarysowania konkretnego planu działań dot. sposobu w jaki znosić istniejące bariery biurokratyczne oraz jak dalej pogłębiać jednolity rynek. Takie zapowiedzi można co prawda znaleźć w Strategii Przemysłowej UE, Sprawozdaniu ws. Barier na Jednolitym Rynku, czy też Planie Działania na Rzecz Egzekwowania Przepisów dot. Jednolitego Rynku, jednakże odniesienie się chociażby pokrótce do tych inicjatyw w takim przemówieniu na pewno nadałoby im większego politycznego znaczenia.

Pomysły Komisji na jednolity rynek

5 maja 2021 r. Komisja Europejska przedstawiła zaktualizowaną Strategię Przemysłową UE, w której zaproponowała listę działań w trzech obszarach, a pierwszym z nich jest właśnie zapowiedź zwiększenia odporności jednolitego rynku. Komisja planuje osiągnąć ten cel mi.in. poprzez przyjęcie w pierwszym kwartale 2022 r. tzw. instrumentu nadzwyczajnego jednolitego rynku. Jest to propozycja strukturalnego rozwiązania mającego zapewnić swobodny przepływ osób, towarów i usług na wypadek przyszłych kryzysów podobnych do obecnej pandemii koronawirusa. W tym kontekście warto przypomnieć, że niektóre restrykcje spowodowane pandemią są w mocy np. pomimo wprowadzenia tzw. unijnego paszportu covidowego, nadal państwa członkowskie wymagają od obywateli wypełniania formularzy lokalizacyjnych po przekroczeniu granicy.

Komisja zapowiada w Strategii Przemysłowej dalsze pogłębianie jednolitego rynku poprzez znoszenie niepotrzebnych barier, a także przyspieszenie cyfryzacji nadzoru rynku oraz wprowadzenie innych środków w sposób szczególny ukierunkowanych na wsparcie MŚP. Tym samym nawiązuje ona do Rocznego Sprawozdania na temat Jednolitego Rynku (opublikowanego 5 maja 2021 r.) oraz Sprawozdania ws. Barier na Jednolitym Rynku (opublikowanego 10 marca 2020 r.), w którym wskazuje się na potrzebę przełamania barier, jakie napotykają przedsiębiorstwa przy sprzedaży towarów lub świadczeniu usług transgranicznych. Sformułowano w nim 13 kluczowych barier i wskazano pięć ich głównych przyczyn tj.: 1) wybory regulacyjne na poziomie unijnym i krajowym, 2) transpozycja, 3) wdrażanie i egzekwowanie prawodawstwa, 4) zdolności administracyjne i praktyki w państwach członkowskich, 5) ogólne otoczenie biznesu i konsumentów oraz przyczyny niezwiązane z polityką publiczną, takie jak język i kultura.

Komisja starając się zaradzić przyczynom powstawania owych barier na jednolitym rynku zaproponowała 10 marca 2020 r. Plan Działania na Rzecz Egzekwowania Przepisów dot. Jednolitego Rynku mający na celu zapewnienie właściwego egzekwowania i stosowania już istniejących przepisów UE. Przedstawiono w nim 22 propozycje, w tym zaproponowano utworzenie grupy zadaniowej ds. egzekwowania przepisów dotyczących jednolitego rynku (skrót z ang. SMET), która już funkcjonuje, a jej pierwszy raport został opublikowany we wrześniu br.

Ponadto, Komisja potwierdziła w Strategii Przemysłowej, że w III kwartale 2021 r. zaproponuje tzw. Strategię Standaryzacji. Tym samym Strategia Przemysłowa pokazuje wyraźnie, że Komisja coraz mocniej dostrzega rolę norm jako ważnego narzędzia, które ma wzmocnić jednolity rynek – zarówno w odniesieniu do towarów, jak i usług. Komisja rozważa kilka opcji rozwiązania problemów dot. różnych norm dla towarów pomiędzy państwami UE. Dodatkowo Komisja zamierza bardziej integrować rynek usług, przede wszystkim budowlanych, inżynieryjnych, architektonicznych, informatycznych i prawnych, które ucierpiały z powodu restrykcyjnych przepisów krajowych w czasie pandemii Covid-19.

Ocena europejskiego i polskiego biznesu

Pierwszy raport opublikowany przez SMET wskazuje na swoje dwa konkretne osiągnięcia: wyeliminowanie 43 środków ograniczających stosowanych przez państwa członkowskie w związku z pandemią Covid-19 oraz zniesienie wymogów dotyczących uprzednich kontroli kwalifikacji w odniesieniu do łącznie 161 zawodów. W istocie nie jest jednak jasne, czy i jak bardzo SMET był faktycznie siłą decydującą w tych zmianach. Problemem jest również to, że raport stwierdzając, iż SMET będzie „nadal koncentrować się na pogłębianiu prac w wybranych obszarach priorytetowych w celu osiągnięcia namacalnych i konkretnych wyników w całej UE”, pośrednio przyznaje, że dotychczasowy postęp w znoszeniu barier biurokratycznych w UE jest w zasadzie żaden.

BusinessEurope zauważa, że zrewidowana Strategia Przemysłowa jest tylko częścią odpowiedzi na aktualne wyzwania i potrzebne są dodatkowe konkretne działania w celu usunięcia barier na jednolitym rynku, które szkodzą unijnym przedsiębiorstwom i konsumentom. Tymczasem wbrew szumnym zapowiedziom Komisji, wiele nowych inicjatyw legislacyjnych na poziomie UE nie jest zgodnych z logiką jednolitego rynku i raczej doprowadza do jego fragmentacji, wraz z inicjatywami na poziomie krajowym, które wykraczają poza zharmonizowany zbiór przepisów mających zastosowanie do całego jednolitego rynku.

Jest to chociażby widoczne w  przepisach dotyczących gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) np. ze względu na rozbieżne krajowe wymogi dot. etykietowania w UE.  Dodatkowo mamy do czynienia z niespójnymi definicjami dostępu do rynku dla produktów np. podstawowa definicja „wprowadzenia do obrotu” w dyrektywie UE w sprawie tworzyw sztucznych jednorazowego użytku ogranicza się do pierwszego udostępnienia produktu „na rynku państwa członkowskiego”, a nie na rynku unijnym.  Takie przepisy są zasadniczo sprzeczna z zasadami jednolitego rynku.

Innym przykładem są przepisy zawarte w niedawnym wniosku Komisji dotyczącym rozporządzenia w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów umożliwiającej produktom, które nie są objęte normą europejską, uzyskanie „domniemania bezpieczeństwa”, jeżeli spełniają one krajowe wymogi ustanowione przez państwo członkowskie. Przepis ten może być interpretowany jako sprzeczny z zasadą wzajemnego uznawania, która jest jednym z fundamentów swobodnego przepływu towarów w UE.

Czego należy się spodziewać?

Wyraźnie można zaobserwować, że pomimo podkreślania wagi jednolitego rynku dla europejskiego dobrobytu przez Przewodniczącą Komisji w swoim corocznym przemówieniu oraz zapowiedzi sformułowanych w Strategii Przemysłowej, Sprawozdaniu ws. Barier na Jednolitym Rynku, czy też ostatnim raporcie SMET, nie dość że dotychczasowy postęp w znoszeniu barier biurokratycznych pomiędzy państwami UE jest prawie żaden, to jeszcze nowe pomysły instytucji UE na harmonizację np. zapowiadana Strategia Standaryzacji wcale nie muszą okazać się korzystne dla przedsiębiorców. Bardzo dobrym przykładem jest wprowadzony w lipcu 2020 r. Pakiet Mobilności I, który jest europejską regulacją harmonizującą przepisy dot. świadczenia usług transportowych o charakterze protekcjonistycznym, ponieważ zabezpiecza rynki tzw. starej UE przed swobodną konkurencją firm transportowych z państw UE z regionu Europy Środkowej i Wschodniej, w tym z Polski.

W związku z tym w najbliższym czasie należy spodziewać się ze strony instytucji UE propozycji usuwania niektórych barier biurokratycznych, przy jednoczesnym proponowaniu nowych regulacji, których intencją ma być pogłębianie jednolitego rynku, ale w rzeczywistości mogą one okazać się protekcjonistyczne i doprowadzić do jego dalszej fragmentacji. Biorąc pod uwagę rosnące tendencje protekcjonistyczne w wielu państwach członkowskich należy mieć również poważne obawy co do tego, czy propozycje instytucji UE zmierzające do usuwania barier biurokratycznych rzeczywiście będą mogły wejść w życie.

Adam Dorywalski, ekspert Lewiatana ds. UE, biuro Konfederacji Lewiatan w Brukseli
e-mail: adorywalskie@konfederacjalewiatan.pl

Konfederacja Lewiatan

Komisja Europejska (KE) ogłosiła w lipcu br. główną część długo oczekiwanego Pakietu FIT for 55. Jest to projekt zmian legislacyjnych, które mają na celu zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych (GHG) europejskiej gospodarki o co najmniej 55% do 2030 roku (w stosunku do poziomu z roku 1990).

Obniżenie emisji GHG w najbliższej dekadzie jest głównym warunkiem koniecznym do tego, aby Europa stała się pierwszym kontynentem na świecie, który jest neutralny dla klimatu. Ten cel ma zostać osiągnięty do 2050 roku. Warto zauważyć, że w lipcu br. weszło już w życie Europejskie Prawo o Klimacie, które zobowiązuje do uwzględnienia unijnego celu neutralności klimatycznej w krajowych działaniach, planach i strategiach.

Propozycje przedstawione przez Komisję Europejską są zestawem narzędzi prawodawczych, które mają służyć realizacji celów zawartych w Europejskim Zielonym Ładzie i Europejskim Prawie o Klimacie. FIT for 55 to podstawa do gruntownej transformacji naszej gospodarki i społeczeństwa oraz – jak pisze Komisja Europejska – „sprawiedliwej, ekologicznej i dostatniej przyszłości”. Pakiet ten to również wielkie wyzwanie i szansa dla polskich firm do budowy konkurencyjności na poziomie unijnym, ale również zapewnienia transformacji energetycznej, technologicznej i społecznej w poszczególnych sektorach. Kluczowym elementem natomiast pozostaje wzmocnienie ochrony przed ryzykiem ucieczki emisji w świetle ambicji klimatycznych UE.

Pakiet ten składa się z rewizji wielu dyrektyw i decyzji oraz nowych propozycji dot. m.in.:

• Zmian w systemie handlu uprawnieniami do emisji EU ETS polegających na rozszerzeniu systemu EU ETS o transport morski, zaostrzeniu zasad obecnego systemu, jak również objęciu systemem nowych sektorów tj. transport drogowy i budynki w ramach tzw. mini-ETS. Nowy cel na 2030 r. dla UE to zmniejszenie emisji GHG o 61% w stosunku do 2005 r. Kluczowe w zakresie finansowania są również zmiany dot. konieczności wykorzystywania całości środków ze sprzedaży uprawnień w drodze aukcji na projekty związane z klimatem i energią, jak również zwiększenie środków Funduszu Modernizacyjnego i Funduszu Innowacyjnego.
• Rewizji Rozporządzenia w sprawie wspólnego wysiłku redukcyjnego tzw. non-ETS w zakresie wyznaczenia nowych, podwyższonych celów dla poszczególnych państw członkowskich w oparciu o PKB per capita w zakresie redukcji emisji GHG w odniesieniu do budynków, transportu, transportu morskiego, rolnictwa, odpadów i drobnego przemysłu. Nowy ogólny cel redukcji GHG dla UE to 40% w stosunku do 2005 r.
• Rewizji Dyrektywy w sprawie odnawialnych źródeł energii (OZE) określającej nowy ogólny cel na 2030 r. tj. zwiększenie udziału OZE w unijnym miksie energetycznym do 40%. Projekt określa również orientacyjny cel UE dotyczącego udziału energii z OZE w budynkach na poziomie 49% (zużycie energii końcowej) do 2030 r. Rewizja wskazuje również wiążący obowiązek zwiększania przez państwa członkowskie udziału OZE dla wytwarzania ciepła i chłodu o 1,1 p.p. rocznie (1,5 p.p. wliczając ciepło odpadowe) oraz niewiążący cel zwiększania udziału OZE w przemyśle o 1,1, p.p. rocznie do 2030 r.
• Rewizji Dyrektywy ws. efektywności energetycznej określającej m.in. wiążący cel na poziomie UE dot. zużycia energii końcowej i pierwotnej na poziomie 36-39 proc. do 2030r. Projekt zakłada również zobowiązanie do zwiększenia obowiązku rocznych końcowych oszczędności energii o 1,5 proc. dla wszystkich państw członkowskich oraz zapewnienia rocznych oszczędności energii w sektorze publicznym na poziomie 1,7 proc. Dodatkowo wskazane jest zobowiązanie państw członkowskich do renowacji co najmniej 3 proc. całkowitej powierzchni wszystkich budynków publicznych rocznie. Określono ponadto konkretne środki mające na celu zmniejszenie ubóstwa energetycznego i wzmocnienie pozycji konsumentów.
• Nowelizacji Rozporządzenia określającego normy emisji CO₂ dla samochodów osobowych i dostawczych. Cel to obniżenie całkowitych emisji w sektorze transportu o 90% do 2050 r. w porównaniu z poziomami z roku 1990 oraz wprowadzenie bardziej rygorystycznych norm emisji CO₂ dla samochodów osobowych i dostawczych tj. obniżenie średnich emisji z nowych samochodów o 55% od 2030 roku i o 100% od 2035 roku w porównaniu z poziomami z 2021 r.
• Rewizji Dyrektywy ws. infrastruktury paliw alternatywnych (AFID) określającej wymóg zwiększenia zdolności ładowania proporcjonalnie do sprzedaży samochodów bezemisyjnych oraz wymóg instalacji punktów ładowania i tankowania w regularnych odstępach na głównych autostradach (TEN-T), jak również dostępu statków powietrznych i statków (morskich) do czystej energii elektrycznej w głównych portach i na lotniskach.
• Rewizji Dyrektywy ws. opodatkowania energii, która stanowi dostosowanie opodatkowania produktów energetycznych do polityki UE w zakresie energii i klimatu, wspieranie czystych technologii oraz zniesienie przestarzałych zwolnień i stawek obniżonych, które obecnie zachęcają do stosowania paliw kopalnych.
• Reformy Rozporządzenia o LULUCF (eng. Land Use, Land Use Change and Forestry). Projekt określa ogólny cel UE dotyczącego usuwania dwutlenku węgla przez naturalne pochłaniacze, odpowiadającego 310 mln ton emisji CO₂ do 2030 r. oraz cel krajowy w zakresie pochłaniania gazów cieplarnianych.
• Nowego mechanizmu dostosowania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO₂ (CBAM), który wprowadzi cenę za emisje dwutlenku węgla w przypadku importu określonych produktów, aby zagwarantować, że ambitne działania w dziedzinie klimatu w Europie nie doprowadzą do ucieczki emisji gazów cieplarnianych poza UE. W pierwszej fazie mechanizm obejmie wyroby, które wiążą się z największym ryzykiem ucieczki emisji tj. cement, żelazo i stal, aluminium, nawozy oraz energia elektryczna.
• Powołania Funduszu Społeczno-Klimatycznego, który ma być finansowany z budżetu UE (25% dochodów z handlu uprawnieniami do emisji w odniesieniu do paliw stosowanych w budynkach i transporcie drogowym). Fundusz to specjalne środki finansowe na projekty w efektywność energetyczną, nowe systemy ogrzewania i chłodzenia oraz czystszą mobilność, dla najuboższych na walkę z ubóstwem energetycznym. Szacowany budżet Funduszu to 72,7 mld EUR na lata 2025-2032, z czego Polska jako jeden z największych Beneficjentów mogłaby otrzymać 12,7 mld euro, co stanowi 17,6 % całego budżetu.

Pakiet FIT for 55 jest bardzo kompleksowy i dotyczy większości obszarów i sektorów gospodarczych, dlatego też stanowiska Konfederacji Lewiatan w odniesieniu do poszczególnych elementów pakietu są w trakcie dyskusji i opracowywania. Kluczowe dla członków Konfederacji Lewiatan są następujące elementy pakietu tj.: rewizja dyrektywy EU ETS, w tym rozszerzenie systemu na sektor budynków i transportu, mechanizm CBAM, zmiany dot. norm emisji CO₂ dla samochodów osobowych i dostawczych oraz infrastruktury paliw alternatywnych, mechanizmy służące transformacja sektora energetycznego i ciepłowniczego w oparciu o efektywne kosztowo podejście i finansowanie transformacji przy wsparciu środków publicznych (krajowych i unijnych), w tym z Funduszu Modernizacyjnego i Funduszu Innowacyjnego i inne.

Konfederacja Lewiatan zwraca uwagę, że w przypadku polityki klimatycznej ważne jest to, aby zwiększanie ambicji odbywało się przy jednoczesnym zapewnieniu konkurencyjności polskiego i unijnego przemysłu. Zaproponowany pakiet FIT for 55 to ogromna reforma, która wpłynie na cały biznes, w tym na dostawców energii, przemysł ciężki, twórców technologii i produktów, producentów dóbr konsumpcyjnych i usług. Firmy w Polsce są gotowe do podjęcia tego wyzwania w drodze do neutralności klimatycznej przy budowie swojej konkurencyjności, zapewnieniu miejsc pracy i ochrony przed ucieczką emisji poza UE. Zdaniem KL pakiet FIT for 55 znacząco przyspiesza proces dekarbonizacji i transformacji energetycznej, dlatego kluczowe są decyzje strategiczne w Polsce dot. kierunku i harmonogramu transformacji. Decyzje te powinny być poprzedzone szeroką debatą i konsultacjami ze środowiskami naukowymi, biznesowymi, samorządowymi i pozarządowymi. Aby transformacja ta stała się faktem, kluczowe jest zapewnienie stabilnej i długoterminowej ścieżki zmian oraz środków finansowych do jej przeprowadzenia. Kluczowe w tym zakresie wydają się środki z Polityki Spójności 2021-2027, Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji, nowego Społecznego Funduszu Klimatycznego i innych.

Dorota Zawadzka-Stępniak
Dyrektor Departamentu Energii i Zmian Klimatu
dzawadzka-stepniak@konfederacjalewiatan.pl

Konfederacja Lewiatan