29 października Konfederacja Lewiatan zorganizowała dla firm członkowskich seminarium online z udziałem europosła Adama Jarubasa, członka Komisji ds. Środowiska, Zdrowia Publicznego i Bezpieczeństwa Żywności (ENVI) oraz jego doradców – Łukasza Wilkosza i Borysa Brzezińskiego.

Tematem spotkania był stan prac legislacyjnych dotyczących tzw. Carbon Border Adjustment Mechanism (CBAM) – mechanizmu dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji CO2. Komisja Europejska zakończyła 28 października etap konsultacji publicznych dotyczących tego mechanizmu. Według Komisji Europejskiej projekt ma zapobiegać tzw. ucieczce emisji. Rada Europejska w projekcie widzi przede wszystkim źródło nowych dochodów własnych, który szacuje się na od 4 do 16 mld euro rocznie. Pieniądze te stanowiłyby tzw. nowy zasób własny i trafiałyby najprawdopodobniej do wartego 750 mld euro Funduszu Odbudowy. Jednak, jak przekonywał europoseł Jarubas, aby mechanizm był zgodny z zasadami Światowej Organizacji Handlu (WTO) musi być jedynie instrumentem środowiskowym, a nie finansowym czy też zaburzającym konkurencyjność. Komisja Europejska ma przedstawić inicjatywę legislacyjną ws. CBAM w czerwcu 2021 roku.

Obecnie Parlament Europejski przygotowuje sprawozdanie z inicjatywy własnej dot. CBAM, które zaprezentuje jako stanowisko w tym zakresie. Komisja ENVI w PE jest wiodąca w tym temacie, a europoseł Jarubas jest sprawozdawcą cieniem z ramienia grupy politycznej EPL ws. CBAM: https://oeil.secure.europarl.europa.eu/oeil/popups/ficheprocedure.do?reference=2020/2043(INI)&l=en

Przedstawiciele firm i związków branżowych obecnych na spotkaniu wyrażali obawy co do tego, czy CBAM nie podważy konkurencyjności unijnych i polskich firm. Europoseł podkreślał podczas spotkania, że na tym etapie bardzo ciężko jest mówić o bilansie korzyści i strat jakie przyniesie CBAM, ponieważ nie wiadomo jaką przyjmie formę. Są pomysły, aby CBAM został wprowadzony jako rodzaj podatku konsumpcyjnego, co zmniejszałoby prawdopodobieństwo jego niezgodności z zasadami WTO. Europoseł wyraził nadzieję, że Komisja Europejska przygotuje dogłębną i szczegółową analizę skutków zanim zaproponuje rozwiązanie legislacyjne.

Komisja Europejska oraz niektóre frakcje w PE, np. Zieloni, uważają, że CBAM powinien zastąpić system handlu darmowymi emisjami (tzw. EU ETS). Jednak jeśli okazałoby się, że mechanizm CBAM jest niezgodny z zasadami WTO, wówczas przemysł europejski zostałby zarówno bez CBAM, jak i EU ETS. Tymczasem CBAM, w kontekście planów zlikwidowania EU ETS będzie najprawdopodobniej jedynym mechanizmem, który miałby za zadanie chronić europejski przemysł. Pozostałe instrumenty wsparcia UE będą miały charakter finansowy na tzw. zieloną transformację. Dlatego tak ważne jest, aby CBAM został zaprojektowany w sposób zgodny z zasadami WTO i aby przyniósł rzeczywiście skutek w postaci ograniczenia emisji również poza UE.

Ideą przyświecającą wprowadzeniu CBAM jest opodatkowanie importowanych do UE dóbr ze śladem węglowym i na pewno należy się spodziewać spadku ich wartości i wzrostu cen. Co istotne, projektowana opłata graniczna nie będzie poprawiać sytuacji firm produkujących na eksport, ale na pewno zmniejszy się presja obniżania kosztów przez przedsiębiorców, którzy produkują głównie na rynek europejski. CBAM będzie wprowadzany stopniowo i w pierwszej kolejności obejmie najprawdopodobniej sektory tj., cement, stal,  nawozy i niektóre produkty sektora chemicznego, a następnie będzie rozszerzany na kolejne sektory.

„Bardzo ważne jest aby nowy mechanizm CBAM nie doprowadził do pogorszenia konkurencyjności europejskich firm oraz aby został zaprojektowany w sposób zgodny z zasadami WTO. Firmy potrzebują pewności prawa.” – mówi Kinga Grafa, Dyrektorka biura Konfederacji Lewiatan w Brukseli.

„Mechanizm dostosowywania cen na granicach UE z uwzględnieniem emisji CO2 miałby na celu zwalczanie tzw. ucieczki emisji poza UE oraz zapewniłby odzwierciedlenie wartości dwutlenku węgla w cenie produktów, co jest niezwykle ważne dla wielu branż przemysłowych. Członkowie Konfederacji Lewiatan pracujący w ramach powołanej Rady ds. Zielonej Transformacji są zainteresowani kształtem mechanizmu CBAM i zapewniają aktywny udział w debacie na poziomie UE i w Polsce nad proponowanymi rozwiązaniami” – mówi Dorota Zawadzka-Stępniak, Dyrektorka Departamentu Energii i Zmian Klimatu w Konfederacji Lewiatan.

„Biorąc pod uwagę istotę mechanizmu CBAM dla konkurencyjności polskiego przemysłu, bardzo ważne jest aby nasze firmy były zaangażowane w ten proces decyzyjny na poziomie UE  od samego początku. Dlatego jako Konfederacja Lewiatan, będziemy na pewno brać aktywny udział w debacie dot. CBAM oraz będziemy w stałym kontakcie, zarówno z Komisją Europejską, jak i europosłami.” – mówi Adam Dorywalski, ekspert Konfederacji Lewiatan ds. UE w biurze w Brukseli

Konfederacja Lewiatan

29 października Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Polsce oraz Ministerstwo Rozwoju, Pracy i Technologii zorganizowały zamknięte spotkanie online w sprawie przeglądu polityki handlowej Unii Europejskiej. Celem spotkania, w którym udział wziął Piotr Rydzkowski z Działu ds. Strategii Handlowej Dyrekcji Generalnej ds. Handlu (DG TRADE), była prezentacja postulatów wszystkich zainteresowanych grup interesariuszy z Polski oraz dyskusja.

W ramach działań zmierzających do osiągnięcia konsensusu w sprawie kierunku polityki handlowej UE, Komisja Europejska rozpoczęła w czerwcu 2020 r. przegląd unijnej polityki handlowej. Konsultacje publiczne, do udziału w których zaproszeni są wszyscy interesariusze, zarówno z instytucji rządowych, pozarządowych, a także przedsiębiorcy, prowadzone są do 15 listopada 2020 i obejmują wszystkie istotne tematy polityki handlowej UE. Ich wyniki zostaną uwzględnione w Komunikacie dot. Strategii Polityki Handlowej UE, który zostanie opublikowany  na początku 2021 r.  Pismo dot. konsultacji w języku polskim dostępne jest tutaj .

Celem konsultacji jest zbadanie w jaki sposób polityka handlowa może przyczynić się do szybkiej i zrównoważonej odbudowy społeczno-gospodarczej po COVID-19, biorąc pod uwagę potrzebę wzmocnienia konkurencyjności, konieczność sprostania nowym wyzwaniom przed którymi stoi UE oraz zainteresowanie propagowaniem unijnych wartości i standardów. Komisja Europejska pragnie także zbadać w jaki sposób polityka handlowa może pomóc w budowaniu silniejszej pozycji UE na arenie międzynarodowej.

Mamy obecnie do czynienia ze zmieniającą się geopolityką gospodarczą oraz stopniowo słabnącą pozycją UE w handlu międzynarodowym w porównaniu z jej głównymi konkurentami. Przykładowo, w 2019 r. wartość inwestycji chińskich w Afryce przekroczyła 72 mld USD, czyli nieomal tyle, ile łącznie zainwestowały USA, Wielka Brytania i Francja. Obroty handlowe Chiny-Afryka wynoszą ponad 200 mld USD i przekroczyły wysokość obrotów UE z Afryką (jeszcze łącznie z Wielką Brytanią!) Po Brexicie nasza pozycja uległa jeszcze dalszemu osłabieniu.

Przedstawiciel Komisji Europejskiej obecny na spotkaniu mówił o tym, że handel potrzebuje jasnych i przewidywalnych zasad i dlatego tak ważne jest wzmocnienie wielostronnego systemu handlowego, przede wszystkim WTO. Zwracał uwagę na to, że działania UE powinny wzmacniać wolny i uczciwy handel, a także naszą obronę przed nieuczciwymi, wrogimi lub niekonkurencyjnymi praktykami handlowymi. Ponadto, jak słusznie zauważył, UE musi także rozwijać stosunki z kluczowymi partnerami – USA, Chinami oraz Afryką i krajami sąsiedzkimi.

Uczestnicy spotkania apelowali o to, aby przygotowywany Komunikat Komisji przedstawił w jasny sposób jak UE zamierza wesprzeć budowę strategii eksportowej dla unijnych przedsiębiorców; zawierał silny komponent dot. MŚP, które potrzebują wsparcia oraz łatwiejszego dostępu do informacji dot. obowiązujących regulacji na rynkach w państwach trzecich; a także sformułował zapisy dot. uczciwego handlu i wzajemnych respektowanych standardów.
W tym kontekście warto wspomnieć, że od 13 października br. Komisja Europejska uruchomiła platformę Access2Markets Database, na której znajduje się wiele cennych informacji dla eksporterów i importerów: https://trade.ec.europa.eu/access-to-markets/en/content/welcome-access2markets-market-access-database-users .

„Firmy borykają się bardzo często nie tylko z barierami administracyjnymi kiedy chcą wejść na rynki państw poza-unijnych, ale także muszą stawiać czoła rosnącemu protekcjonizmowi w obrębie UE, mając do czynienia z coraz trudniejszym dostępem do rynków innych państw członkowskich. Taka sytuacja zagraża funkcjonowaniu jednolitego rynku i może być poważną przeszkodą do odbudowy gospodarczej UE po obecnym kryzysie.” – mówi Adam Dorywalski, ekspert Konfederacji Lewiatan ds. UE w biurze w Brukseli.

Komentarz dr Andrzeja Rudka, eksperta Zarządu KL:

Dotychczasowa strategia w zakresie polityki handlowej Unii Europejskiej pochodzi z 2014 r. (Trade for All) i uległa już istotnej dezaktualizacji w związku z szybkimi przemianami w gospodarce i handlu międzynarodowym w ostatnich kilku latach, włączając w to postępujące zmiany klimatyczne (i konieczność ich szerszego uwzględnienia w strategii handlowej) oraz szybki rozwój gospodarki i handlu elektronicznego. Równocześnie bardzo zmalała też rola Międzynarodowej Organizacji Handlu (WTO), której zasady są w coraz większym stopniu lekceważone przez głównych graczy w handlu międzynarodowym – dotyczy to zarówno USA, jak i Chin.

Erozja obecnej strategii uległa jeszcze większemu przyspieszeniu w obliczu kryzysu gospodarczego wywołanego tegoroczną pandemią, która – po latach coraz bardziej kontrowersyjnej globalizacji – spowodowała praktyczną deglobalizację gospodarki światowej i handlu międzynarodowego. Ponad 90 krajów wprowadziło (przynajmniej okresowe) ograniczenia eksportu, zerwane zostały liczne łańcuchy dostaw, dominuje obecnie tendencja do ich skracania oraz większej regionalizacji i dywersyfikacji dostaw.

W obliczu tych wydarzeń Komisja Europejska wyszła z inicjatywą przygotowania nowej ‘autonomicznej strategii handlowej’ UE i uruchomiła proces szerokich konsultacji z interesariuszami z krajów członkowskich. W ich toku wyrażają oni m.in. oczekiwania co do większej konkretności przyszłej strategii, gdyż generalnie tego typu dokumenty unijne są zbyt ogólne, poświęcenia więcej uwagi interesom małych i średnich przedsiębiorstw, ponadto potrzebę przywrócenia w handlu międzynarodowym zasad uczciwej konkurencji.

Konfederacja Lewiatan

Komisja Europejska zaproponowała dziś europejską dyrektywę w sprawie płacy minimalnej i rokowań zbiorowych. Propozycja ta jest sprzeczna z poglądem większości państw członkowskich UE – wiele z nich opowiada się za niewiążącym instrumentem – i ignoruje zdecydowany sprzeciw europejskiego środowiska biznesowego.

Sprzeciwiają się temu również nordyckie związki zawodowe, które sprzeciwiają się prawnej ingerencji w autonomiczne negocjacje zbiorowe dotyczące wynagrodzeń między partnerami społecznymi. Wniosek jest sprzeczny ze słowem i duchem Traktatu UE, który chroni kompetencje krajowe w zakresie wynagrodzeń i rokowań zbiorowych. BusinessEurope nie sprzeciwia się niektórym wytycznym UE w tych delikatnych kwestiach, ale nalega, aby instytucje UE dążyły do ​​wyznaczonych celów za pomocą niewiążącego prawnie narzędzia, takiego jak zalecenie Rady.

„Chcemy sprawiedliwych wynagrodzeń ustalanych przez krajowych partnerów społecznych, a nie płac minimalnych manipulowanych politycznie. Chcemy prawdziwie autonomicznego dialogu społecznego, a nie quasi-obowiązkowych rokowań zbiorowych narzucanych przez władze publiczne. Tymczasem to, co proponuje Komisja, to legalny potwór. Może to prowadzić tylko do problematycznego orzecznictwa, ponieważ proponowane odstępstwa nie mogą złagodzić problemów spowodowanych przewidzianymi obowiązkami. Firmy walczą o przetrwanie i uratowanie miejsc pracy zagrożonych kryzysem COVID. Nie mają marginesu, by pokryć koszty niebezpiecznych eksperymentów na minimalnych płacach na szczeblu UE” – powiedział Dyrektor Generalny BusinessEurope Markus J. Beyrer.

Konfederacja Lewiatan

W numerze m.in. podsumowanie wkładu Komitetu w projekt europejski, wyzwania, które przed nim stoją w nowej kadencji, a także kwestie związane z pandemią COVID-19 i płacą minimalną.

Kliknij tu aby zobaczyć biuletyn

Konfederacja Lewiatan

Formalnie uzgodnione rundy negocjacji warunków przyszłych stosunków handlowych pomiędzy Unią Europejską i Wielką Brytania skończyły się w końcu września bez osiągnięcia porozumienia. Nieformalne rozmowy trwały nadal, Komisja Europejska na swoim szczycie 15 października wezwała Londyn do ich kontynuowania, ale bez poczynienia istotnych ustępstw na jego rzecz. W odpowiedzi premier Boris Johnson zagroził zerwaniem rozmów i przyspieszeniem przygotowań do ostatecznego rozstania z UE bez porozumienia.

Zgodnie z oczekiwaniami, okazało się to tylko taktyką negocjacyjną, bo obie strony niemalże natychmiast przystąpiły do dalszych rozmów na główne sporne tematy, czyli:

1. Zapewnienia wzajemnie równych warunków konkurencji (equal playing field) swoich rynkach, co oznacza unikania jej potencjalnego naruszania przez jednostronne decyzje, takie jak np.  udzielanie subsydiów dla wybranych branż czy przedsiębiorstw. Wydaje się, że ma tu miejsce postęp w negocjacjach, ale ciągle brak jest politycznej zgody na jego potwierdzenie.
2. Istotne różnice pozostają w kwestii zasad rozwiązywania przyszłych potencjalnych sporów handlowych, ponieważ WB nie chce stosować unijnych zasad sądownictwa i podlegać pod jurysdykcję instytucji unijnych. W tym obszarze do porozumienia jest jeszcze daleko.
3. Pozornie najbardziej kontrowersyjną kwestią pozostaje rybołówstwo, gdzie WB nie chce pójść na większe ustępstwa w kwestii dostępu do swoich łowisk dla rybaków z UE. Wydaje się jednak, że jest ona gotowa to zrobić, ale pozostawia tę kwestię jako swoją ostatnią kartę przetargową na sam koniec negocjacji, jeśli uzyska w zamian zadowalające rozwiązania w pozostałych obszarach.

Umiarkowanie optymistyczne jest to, że – poza kontynuacją rozmów – obecnie trwają już zaawansowane prace nad konkretnymi tekstami potencjalnych porozumień. Czasu na zakończenie prac zostało niewiele, maksymalnie do połowy listopada, bo jeszcze potrzebny będzie na ratyfikację całościowego porozumienia przez parlamenty obydwu stron. Termin połowy listopada jest też w jakimś stopniu ‘wygodny’ dla obydwu stron, bo znany będzie już wówczas wynik wyborów prezydenckich w USA, który albo wzmocni (zwycięstwo Trumpa), albo osłabi (zwycięstwo Biden’a) pozycję Wielkiej Brytanii w końcowej fazie negocjacji. W tym drugim wypadku, nie będzie bowiem ona mogła liczyć na spodziewane silne wsparcie w swojej przyszłej polityce handlowej ze strony USA. Ta decyzja może więc wpłynąć na ostateczny kształt coraz bardziej prawdopodobnego dziś porozumienia.

Ze swojej strony Komisja Europejska już rok temu rozpoczęła intensywne przygotowania do ewentualnego bezumownego zakończenia negocjacji, a trwający okres przejściowy (po formalnym wyjściu WB z UE w dniu 31/1/2020) pozwolił też na przetestowanie w praktyce szeregu rozwiązań. Od dawna jest bowiem jasne, że – bez względu na efekt końcowy obecnych negocjacji – od 1 stycznia 2021 i tak wystąpią istotne zmiany w relacjach handlowych pomiędzy UE i WB, chociażby w postaci pojawienia się granicy celnej, kontroli jakościowej towarów, nowych, wyższych taryf na wiele z nich itp. Wynik negocjacji zadecyduje więc o ich większym lub mniejszym zakresie merytorycznym i czasowym. Bo ewentualny brak porozumienia teraz oznaczał będzie w praktyce prawdopodobny powrót do negocjacji w newralgicznych obszarach w niedalekiej przyszłości.

Szczegółowe informacje nt. przygotowania się do nowych warunków we wzajemnych relacjach po roku 2020 Komisja przedstawiła w swoim Komunikacie z 9 lipca 2020 (COM(2020) 324 final), który dostępny jest w wersji polskiej na stronie www.brexit.gov.pl Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii. Tam też dostępna jest skrzynka mailowa brexit@mr.gov.pl , na którą zainteresowani mogą zgłaszać zapytania i pozyskiwać dodatkowe informacje.

Dr Andrzej Rudka, Doradca Zarządu KL, Pełnomocnik ds. europejskich

Konfederacja Lewiatan

W tym tygodniu ruszyła kolejna runda negocjacji Wieloletnich Ram Finansowych (WRF) i Funduszu Odbudowy – Next Generation EU pomiędzy Parlamentem Europejskim, Komisją i Radą. Najtrudniejsze tematy to przede wszystkim: środki własne, rola Parlamentu Europejskiego w administrowaniu Funduszem Odbudowy, dofinansowanie piętnastu programów flagowych, jak Horyzont Europa i Erasmus, włączanie realizacji celów klimatycznych do wszystkich obszarów działań UE, promowanie równości płci oraz funkcjonowanie mechanizmu praworządności. Równolegle toczą się negocjacje regulacji sektorowych.

27 maja br. Komisja Europejska wydała komunikat, w którym zaproponowała plan odbudowy gospodarczej po pandemii, obejmujący odnowione WRF na lata 2021–2027 w wysokości 1,1 bln oraz 750 mld euro w ramach Planu Odbudowy (500 mld euro jako granty, 250 mld euro jako pożyczki). 21 lipca, państwa członkowskie uzgodniły budżet w wysokości ok. 1,8 bln euro, zmniejszając WRF i utrzymują poziom finansowania Next Generation EU, w ramach którego 390 mld euro będzie przeznaczone na pomoc bezzwrotną, a 360 mld euro na pożyczki. Ostatnim brakującym elementem w procedurze przyjęcia WRF jest zgoda Parlamentu Europejskiego na rozporządzenie w sprawie WRF oraz osiągnięcie porozumienia z Radą i Komisją w sprawie przepisów sektorowych dotyczących konkretnych programów, takich jak Horyzont Europa i budżet UE na 2021 r.

Negocjacje między Parlamentem Europejskim a Radą rozpoczęły się na koniec sierpnia i wciąż trwają. Możliwości wprowadzenia zmian w ogólnym porozumieniu Rady Europejskiej w sprawie nowych WRF, które określają ogólną pulę środków finansowych dla budżetu UE i jej programów, są bardzo niewielkie. Jednak mimo że Parlament Europejski nie jest współprawodawcą we wszystkich aspektach pakietu, to dysponuje dużym wpływem politycznym, mogąc zablokować przyjęcie rozporządzenia w sprawie WRF jeśli jego niektóre kluczowe wymagania nie zostaną spełnione, np. wprowadzenie silnego mechanizmu praworządności.

Warto pamiętać, że parlamenty narodowe państw członkowskich także mają istotną rolę w tym procesie, ponieważ muszą wyrazić zgodę na decyzję w sprawie zasobów własnych UE. Dopiero wówczas Komisja może zacząć pożyczać pieniądze na rynkach finansowych celem sfinansowania Next Generation EU. Przyjęcie decyzji w sprawie zasobów własnych wymaga jednomyślności w Radzie, po konsultacji z Parlamentem Europejskim (art. 311 TFUE). 16 września Parlament Europejski pozytywnie zaopiniował rozporządzenie w tej sprawie, a po jego przyjęciu przez Radę może rozpocząć się proces ratyfikacji w 27 krajach UE z udziałem parlamentów narodowych.

Ponadto, konieczne jest również osiągnięcie porozumienia między Parlamentem Europejskim i Radą w sprawie przepisów sektorowych dotyczących określonych programów, takich jak Horyzont Europa. W przypadku większości rozporządzeń sektorowych osiągnięto już częściowe porozumienia, ale ostateczne porozumienie może być osiągnięte po ustaleniu wielkości WRF, czyli de facto porozumienia w sprawach horyzontalnych. Aby uniknąć opóźnień, należy jak najszybciej, a na pewno przed końcem roku znaleźć porozumienie dotyczące wszystkich tych elementów. Brak porozumienia oznacza automatyczne przedłużenie obowiązujących pułapów, jednak wiele programów, np. Erasmus czy programy badawcze, wygaśnie pod koniec 2020 roku.

Kinga Grafa, dyrektorka biura Konfederacji Lewiatan w Brukseli

Konfederacja Lewiatan

Parlament Europejski niezwykle sprawnie i efektywnie mierzy się z coraz popularniejszyma przy tym bardzo złożonym tematem sztucznej inteligencji.

Komisja Prawna Parlamentu Europejskiego (JURI) przygotowała trzy sprawozdania w zakresie przedmiotowego tematu, które w pewnym stopniu, skupiając się na zastosowanych konstrukcjach prawnych oraz definicjach, odbiegają treściowo od pierwotnych projektów sprawozdań:

1. sprawozdanie wraz z zaleceniami dla Komisji w sprawie systemu odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję;
2. sprawozdanie w sprawie prawa własności intelektualnej dla rozwoju technologii sztucznej inteligencji;
3. sprawozdanie wraz z zaleceniami dla Komisji w sprawie ram dla etycznych aspektów sztucznej inteligencji, robotyki oraz powiązanych technologii.

W sprawozdaniu wraz z zaleceniami dla Komisji w sprawie systemu odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję podkreślono, że system odpowiedzialności cywilnej za sztuczną inteligencję powinien uwzględniać czynniki etyczne, ekonomiczne, prawne oraz społeczne. Ponadto, za wskazane uznano zastosowanie określenia „zautomatyzowany proces podejmowania decyzji” (automated decision making) w odniesieniu do działań podejmowanych przez AI, co pozwolić ma uniknąć niejednoznacznego pojmowania samego terminu sztuczna inteligencja. Warto wskazać, że zarówno w tym przypadku, jak i w stosunku do pozostałych sprawozdań przyjęto, że nowe, wspólne przepisy odnoszące się do AI mogą przyjąć formę jedynie rozporządzenia.

W sprawozdaniu nawiązano również do dyrektywy dotyczącej odpowiedzialności za produkt (Product Liability Directive), która zdaniem Komisji JURI powinna zostać poddana zmianom, które zapewniłyby jej odpowiednie dopasowanie do dynamicznie rozwijającego się środowiska cyfrowego i nowych technologii. Co więcej, zaznaczono że dodatkowe ramy prawne w zakresie odpowiedzialności na zasadzie winy powinny obejmować jedynie przypadki, gdy przykładowo osoba trzecia jest niemożliwa do zidentyfikowania bądź też, gdy jest niezamożna. Z kolei operator sztucznej inteligencji powinien ponosić odpowiedzialność cywilną bez względu na to, gdzie były podejmowane jego działania oraz czy miały wymiar wirtualny, czy też rzeczywisty. W przypadku zaś, gdy operatorów jest więcej, ponoszą oni odpowiedzialność solidarną.

Komisja JURI opowiada się za wprowadzeniem surowego systemu odpowiedzialności dla niezależnych systemów AI o wysokim ryzyku, przy założeniu, że wysokie ryzyko zostanie dokładnie i klarownie zdefiniowane. Podkreślono także, że systemy oparte o AI nie posiadają osobowości prawnej lub też świadomości przypisywanej ludziom – ich głównym zadaniem jest „służenie człowiekowi”. Co do użytkownika systemu opartego na AI, również może on ponosić odpowiedzialność cywilną tak jak operator, ale jedynie wtedy, gdy jest związany ze zdarzeniem powodującym szkodę a jednocześnie można zakwalifikować go jako operatora. Zgodnie z zaprezentowanym założeniem, wszystkie systemy oparte o AI wskazane jako te o wysokim ryzyku, powinny z kolei zostać umieszczone w załączniku do (projektowanego) rozporządzenia. Jednocześnie pozostałe działania podejmowane przez AI, które nie są zawarte w załączniku, powinny podlegać odpowiedzialności na zasadzie winy, chyba że zastosowanie mają surowsze przepisy krajowe i przepisy z zakresu ochrony konsumenta.

Zdaniem Komisji JURI, (projektowane) rozporządzenie nie wyłącza zastosowania przepisów odnoszących się do dodatkowej odpowiedzialności, wynikającej z zobowiązań umownych, rozporządzeń dotyczących odpowiedzialności produktu, ochrony konsumentów, niedyskryminacji, ochrony pracy czy środowiska naturalnego. Dodatkowo, należy wyraźnie podkreślić, że jest to pierwsze sprawozdanie, w którym pojawiły się dokładne definicje m.in. AI system, high risk, autonomous czy operator lub harm i damage.

Z treści sprawozdania wynika, że operator nie będzie odpowiadać za szkodę wynikającą z działania siły wyższej a jednocześnie możliwym będzie uznanie za nieważną umowę, zawartą nawet przed wyrządzeniem szkody, w sytuacji gdy jej przepisy mają na celu obejście bądź też ograniczają postanowienia (projektowanego) rozporządzenia. Założono również, że zasadnym jest dokonywanie przeglądu (projektowanego) rozporządzenia co 3 lata.

Drugie ze sprawozdań, sprawozdanie w sprawie prawa własności intelektualnej dla rozwoju technologii sztucznej inteligencji zakłada, że w związku z rozwojem AI koniecznym jest wskazanie różnicy między AI-assisted human creations a creations autonomously generated by AI. Za kluczowe działanie uznano w tym kontekście konieczność zwiększenia ochrony własności intelektualnej w kontekście technologii opartych na sztucznej inteligencji.

Komisja JURI stoi na stanowisku, że AI powinno być wykorzystywane do efektywniejszego egzekwowania praw własności intelektualnej. Niezwykle istotną kwestią jest zwrócenie uwagi Parlamentu Europejskiego na AI-generated creations, w kontekście których najprawdopodobniej pojawią się liczne pytania o autorstwo, poziom wynalazczy w przypadku patentów, wynagrodzenie, ochronę prawnoautorską, ochronę znaków towarowych czy wzorów przemysłowych.

Sprawozdanie wraz z zaleceniami dla Komisji w sprawie ram dla etycznych aspektów sztucznej inteligencji, robotyki oraz powiązanych technologii zakłada zapewnienie i promowanie przez państwa członkowskie bezpiecznych rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji. Dodatkowo, planuje się stworzenie ram prawnych dla AI opartych na wspólnych, powszechnych znaczeniach oraz wartościach etycznych (z uwzględnieniem wspólnych ram prawa UE, Karty praw podstawowych UE, założeń międzynarodowej ochrony praw człowieka), które będą mogły zostać zastosowane do regulacji technologii wysokiego ryzyka.

Komisja JURI w pełni rozumie potrzebę zwiększenia zaufania konsumentów do sztucznej inteligencji, którzy to konsumenci chcą być pewni, że technologia, z której korzystają jest pozbawiona użycia nieprzejrzystych w działaniu, dyskryminujących algorytmów bądź stronniczych zbiorów danych.

Warto podkreślić, że Parlament Europejski po raz kolejny odniósł się do, dla niektórych skrajnie kontrowersyjnego, zastosowania technologii zdalnego rozpoznawania, jak przykładowo rozpoznawanie cech biometrycznych, które zdaniem Komisji JURI powinno ograniczać się jedynie do użycia przez organy władzy publicznej, po analizie i uwzględnieniu istotnego interesu publicznego. Nie zapomniano oczywiście o potrzebie zapewnienia  odpowiedzialności i przejrzystości za działania technologii opartych na AI, a także o dzieleniu  się i używaniu danych przez różne podmioty, które to działania można uznać za wrażliwe, a w przypadku których konieczne jest zapewnienie najwyższego bezpieczeństwa, odpowiedniej kontroli oraz poszanowania prywatności. Co więcej, wyraźnie wskazano, że wszystkie technologie oparte o AI powinny zakładać nadzór człowieka.

W odróżnienie od pierwszego ze sprawozdań, tu znaleźć możemy nie tyle definicję systemu opartego na sztucznej inteligencji, co  szczegółową definicję samej sztucznej inteligencji. Częstotliwość dokonywania przeglądu (projektowanego) rozporządzenia jest jednak taka sama i wynosi 3 lata.

Elżbieta Dziuba, ekspertka Konfederacji Lewiatan

Konfederacja Lewiatan

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w tzw. sprawie Schrems II unieważnił porozumienie USA -UE, tzw. Tarczę Prywatności (Privacy Shield). Orzeczenie fundamentalnie zmieniło zasady bezpiecznego przekazywania danych osobowych z Unii Europejskiej do USA i spowodował, po stronie przedsiębiorstw działających na rynku unijnym, dużą niepewność co do standardów bezpiecznego i zgodnego z prawem przekazywania danych osobowych do państw trzecich (w szczególności do USA).

W związku z tym KL zdecydowała o dołączeniu do szerokiej koalicji organizacji biznesowych, pod wodzą Federacji Szwedzkiej (Confederation of Swedish Enterprise) wnioskującej o włączenie sprawy wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Schrems II do agendy spotkania na szczycie Rady UE, który odbył się 9 października br. W efekcie działań koalicji, na spotkaniu zapoczątkowana została dyskusja ministrów sprawiedliwości państw członkowskich UE, dotycząca konsekwencji omawianego wyroku, w tym jego wpływu na przedsiębiorców.

KL wystąpiła równolegle do władz polskich, w tym do p. Mateusza Morawieckiego, Prezesa Rady Ministrów oraz Ministra Cyfryzacji, oraz p. Zbigniewa Ziobry, Ministra Sprawiedliwości, z apelem o zajęcie wyraźnego stanowiska w sprawie omawianego wyroku na szczeblu Rady UE oraz zintensyfikowanie współpracy z Komisją Europejską w celu zapewnieniem silnych, stabilnych podstaw prawnych dla przepływów danych poza UE.

Zobacz pełną treść:

Apel koalicji unijnych organizacji biznesowych przed szczytem Rady UE 9 października br. w sprawie Schrems II

Pismo KL do p. Premiera M.Morawieckiego oraz p. Ministra Z.Ziobry w sprawie konsekwencji wyroku w sprawie Schrems II

Konfederacja Lewiatan