Raport Lewiatana. Konieczne zmiany w programie „Czyste Powietrze”
04 września 2024

Raport Lewiatana. Konieczne zmiany w programie „Czyste Powietrze”

Celem programu „Czyste Powietrze” powinna być nie tylko poprawa jakości powietrza, ale i efektywności energetycznej budynków. Niewłaściwy zakres i kolejność prac termomodernizacyjnych, nieszczelność systemu, sprawiają, że zamiast walczyć z ubóstwem energetycznym może on je zwiększać – ostrzegają eksperci Rady ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan w raporcie „Czyste Powietrze – cele, wyzwania, rekomendacje”.

Pieniądze płyną szerokim strumieniem

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska  i Gospodarki Wodnej od 2018 roku wdraża program „Czyste Powietrze” – dopłat do wymiany źródeł ciepła w domach jednorodzinnych i (od niedawna) również działań termomodernizacyjnych. Program wielokrotnie modyfikowany, nadal wymaga gruntownego przeglądu i zmian, bo generuje poważne problemy – nadużycia, nadmierne zobowiązania finansowe bez gwarancji. Oferuje  on bezprecedensowe w Polsce, w Europie, a może i na świecie, dotacje dla osób fizycznych – do 135 tys. zł. Tygodniowo napływają wnioski nawet na ok. 400 mln zł. Jego oficjalny, budżet wynosi 103 mld zł, ale tak do końca nie wiadomo skąd NFOŚiGW zamierza wziąć te pieniądze.

– Rwąca rzeka publicznych pieniędzy, która płynie w dużym tempie, niebawem się skończy, a niemal nic nie wiemy o efektywności wydatkowania tych środków.  Wiadomo natomiast o coraz liczniejszych nadużyciach, wykorzystywaniu luk programu i nieuczciwych praktykach rynkowych, co sprawia, że „Czyste Powietrze” wymaga przeglądu – równie pilnego co głębokiego. Program zamiast starać się priorytetowo traktować tę czy inną grupę beneficjentów, powinien przede wszystkim skupić się na celach, czyli maksymalizacji efektów, jakie ma osiągnąć. Nowy zarząd NFOŚiGW jest świadomy wyzwań i zapowiada głęboki przegląd programu. Doceniamy to – mówi Jan Ruszkowski, ekspert Konfederacji Lewiatan.

Rekomendacje ekspertów

W raporcie eksperci postulują m.in.:

zapewnienie efektywności energetycznej budynków, w których wymieniane są źródła ciepła

– skrupulatną weryfikację wniosków i audytów energetycznych,  w szczególności w przypadku najwyższego poziomu dofinansowania, ze względu na coraz powszechniejsze nadużycia.

– uproszczenie procedur kredytowych. 20% budżetu programu ma pochodzić z banków komercyjnych w formie kredytów – wymagania proceduralne sprawiają, że tzw. „ścieżka bankowa” jest praktycznie martwa.

zorganizowanie kompleksowej, krajowej kampanii informacyjno – edukacyjnej (nie reklamowej, jak dotychczas), zwiększenie liczby lokalnych punktów konsultacyjnych oraz prowadzenie otwartego dialogu z różnymi interesariuszami programu.

–  usprawnienie i zintegrowanie systemu weryfikacji wniosków, ujednolicenie zasady we wszystkich WFOŚiGW oraz informatyzację procesów.

Ważna efektywność kosztowa

Program „Czyste Powietrze”, zamiast skupiać się na niewątpliwie ważnych kwestiach socjalnych, powinien priorytetowo traktować efektywność kosztową. Ogromne, ale jednak ograniczone środki publiczne mają przynosić maksymalny efekt. Tymczasem istniejący, górny próg dochodowy (135 tys. zł rocznie), którego zniesienie postuluje Lewiatan, bardzo ogranicza grono potencjalnych inwestorów i beneficjentów programu. Próg dochodowy wyklucza osoby bardziej świadome, zamożniejsze, którym – nawet mniejszym dofinansowaniem,  również kredytowym – właśnie taki program powinien pomóc w podjęciu decyzji o termomodernizacji domu i zainwestowaniu w bezemisyjne źródła ogrzewania. Obecnie na większe dofinansowanie mogą liczyć nie bardziej ambitne, kompleksowe projekty, ale wnioskodawcy, którzy wykażą najniższe dochody. Taka konstrukcja programu rodzi liczne nadużycia.

Niezbędna kontrola

– Ponieważ skala dofinansowania w programie „Czyste Powietrze” jest bezprecedensowa – wymaga równie bezprecedensowej kontroli. Gdy w innym programie dotacyjnym na instalację PV przysłowiowy Kowalski mógł otrzymać 5 tysięcy zł, w tym może dostać 135 tys. czyli 27 razy więcej! A były osoby –teoretycznie w najtrudniejszej sytuacji finansowej – które zgłaszały się po 3 takie dotacje, na termomodernizację swoich 3 domów. Na szczęście takie praktyki już ukrócono. Żaden inny program nie oferuje tak hojnych dotacji i to –paradoksalnie – w oparciu o niedoskonałą podstawę, jaką jest zaświadczenie o dochodach właściciela domu – dodaje Jan Ruszkowski.

Raport „Czyste powietrze – cele, wyzwania, rekomendacje” wykorzystuje wiedzę z ankiet i warsztatów ze specjalistami – ekodoradcami, doradcami energetycznymi, pracującymi na co dzień „na pierwszej linii frontu” z beneficjentami programu.  Powstał we współpracy ze Związkiem Producentów Materiałów dla Budownictwa.

Raport „Czyste Powietrze – cele, wyzwania, rekomendacje”

 

Konfederacja Lewiatan

 

 

Europejczycy chcą oddychać czystszym powietrzem
24 marca 2023

Europejczycy chcą oddychać czystszym powietrzem

fot. European Union, 2023

Błędem byłoby traktowanie rewizji europejskiej dyrektywy „powietrznej” (AAQD) jako prostej zmiany dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń i nowego bagażu zmartwień dla samorządów. Planowane zmiany wpłyną na zmianę naszej rzeczywistości, a więc pośrednio również na całą gospodarkę.

W dobie palących wyzwań klimatycznych, niestabilnych cen energii, wdrażania taksonomii unijnej i transformacji energetycznej, uwaga władz i biznesu skupia się coraz mocniej na dwutlenku węgla. Liczymy ślady węglowe, zgłębiamy tajniki raportowania niefinansowego, zapominając że z rur wydechowych oraz kominów domów i fabryk emitujemy substancje, które tu i teraz decydują o jakości powietrza, którym oddychamy.

Dlatego Komisja Europejska, wyciągając wnioski z rekomendacji WHO z 2021 roku, dojrzała do tego, by po 15 latach zrewidować treść tzw. dyrektywy powietrznej AAQD (Ambient Air Quality Directive) i uczynić ją elementem całego pakietu zmian znanych jako Europejski Zielony Ład. Celem zmian AAQD jest uproszczenie, skonsolidowanie, ale i zaostrzenie europejskich przepisów dotyczących zanieczyszczeń powietrza. Dyrektywa wprowadzi nowe wymagania, zaostrzy dopuszczalne limity poziomów zanieczyszczeń (szczególnie pyłów i NOx) i wymusi rewizję regionalnych planów ochrony powietrza.

Styczniowe konsultacje polskiego stanowiska do dyrektywy AAQD nie wzbudziły dużego zainteresowania przedsiębiorców. Powody były dwojakie – pierwszym był bardzo krótki termin na składanie uwag, a drugim – przekonanie, że przepisy te nie dotyczą bezpośrednio sektora prywatnego.

Podejście jest zrozumiałe, ale tylko po części prawdziwe. Ostateczny kształt dyrektywy będzie miał bardzo szeroki, zarówno bezpośredni jak i pośredni wpływ na politykę krajową, regionalną i lokalną, akty prawne i instrumenty wsparcia. Sprostanie nowym wymaganiom nie będzie możliwe bez przyspieszenia całej „zielonej agendy”, a przede wszystkim – poprawy efektywności energetycznej budynków, zwiększenia skali termomodernizacji oraz integracji sektorów (sector coupling) – szczególnie elektryfikacji transportu, ciepłownictwa oraz intensywnego rozwoju źródeł i infrastruktury OZE. W perspektywie lat nowe wymagania wpłyną na to jak i z czego budujemy domy, jak i czym je ocieplamy, ogrzewamy, czym dojeżdżamy do pracy, na zakupy itd. Tym samym zmiany będą dotyczyć wszystkich – również przedsiębiorców.

Kto, kiedy i jakich zmian może się spodziewać? Jakie wyzwania, ryzyka i szanse niosą nowe przepisy? Aby choć trochę przybliżyć ten temat, Rada ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan w połowie marca zorganizowała webinar z udziałem dwojga radców prawnych specjalizujących się w tematyce ochrony powietrza – Agnieszką Warso-Buchanan (ClientEarth Prawnicy dla Ziemi) oraz Miłoszem Jakubowskim (Frank Bold). Wszystkich zainteresowanych zmianami, jakie niesie rewizja dyrektywy powietrznej, zachęcamy do zapoznania się z nagraniem webinaru:


Jan Ruszkowski, ekspert Lewiatana

Artykuł dla marcowego wydania Brussels Headlines – europejskiego biuletynu Lewiatana

Co przyniesie nowa dyrektywa w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy?
16 lutego 2023

Co przyniesie nowa dyrektywa w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy?

fot. European Union, 2023

Trochę w cieniu wielkich zmian regulacyjnych na unijnym rynku energii i paliw, trwają prace nad dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (Ambient Air Quality Directive – AAQD).

Dyrektywa zastąpi mocno już przestarzałe regulacje, upraszczając i konsolidując przepisy w nich zawarte oraz wprowadzi nowe wymagania do obowiązującego systemu oceny i zarządzania jakością powietrza w państwach UE.

Propozycja Komisji wyznacza m.in. nowe, bardziej restrykcyjne, limity dla szeregu zanieczyszczeń powietrza, w tym pyłów zawieszonych (głównie z kominów) oraz tlenków azotu (głównie z rur wydechowych). Propozycja nie harmonizuje norm europejskich z nowymi wytycznymi WHO z września 2021 roku, ale niewątpliwie stanowi krok w tym kierunku.

A dlaczego pisze o tym Lewiatan? Jaki związek ma to z przedsiębiorcami?

Choć transpozycja AAQD nie wpłynie na przedsiębiorców bezpośrednio, to jednak przełoży się na politykę krajową, regionalną i lokalną, akty prawne i instrumenty wsparcia, a to pośrednio wpłynie też na działalność biznesu. Generalnie, AAQD będzie mocno wspierać zieloną agendę – rozwój niskoemisyjnego transportu, OZE, poprawę efektywności energetycznej i dekarbonizację ciepłownictwa/ogrzewnictwa.

  • Co zawiera, jakie zmiany i kiedy przyniesie nam AAQD?
  • Dla jakich sektorów będzie miała największe znaczenie?
  • Jakie niesie szanse, a jakie zagrożenia: dla biznesu, rządu, samorządów i społeczeństwa?

O taką analizę, odpowiedzi na ww. pytania i sesję Q&A poprosiliśmy dwoje świetnych prawników, analizujących od lat regulacje dot. jakości powietrza. Dlatego miło nam już dziś gorąco zaprosić Państwa na webinar o tym, co zmieni dyrektywa AAQD, który odbędzie się 15 marca w godz. 10:00 – 11:30.

Webinar będzie zorganizowany w ramach e-Akademii Lewiatana w partnerstwie z Radą ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan. Będzie to wydarzenie otwarte, bezpłatne, na które zaprosimy, również spoza Lewiatana, przedstawicieli wszystkich ww. sektorów.

Bliższe informacje nt. agendy, prowadzących oraz link do formularza zgłoszeniowego będzie rozsyłany różnymi kanałami komunikacyjnymi Konfederacji Lewiatan pod koniec lutego, jednak już teraz warto zarezerwować tę datę w kalendarzu. Jeśli ktoś z Państwa chciałby już dziś zgłosić chęć uczestnictwa lub uzyskać bliższe informacje, prosimy o kontakt z Janem Ruszkowskim, Koordynatorem Rady ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan: jruszkowski@lewiatan.org.

 


Jan Ruszkowski, ekspert Konfederacji Lewiatan

Artykuł ukazał się w lutowym wydaniu Brussels Headlines, newslettera europejskiego Lewiatana

Firmy czekają na nową wersję programu „Czyste Powietrze” [+MP3]
16 listopada 2022

Firmy czekają na nową wersję programu „Czyste Powietrze” [+MP3]

W połowie grudnia zostanie ogłoszona kolejna wersja rządowego programu „Czyste Powietrze”.

Wysłuchaj komentarza eksperta:

Konfederacja Lewiatan uważa, że zmiany zapowiadane w programie, w szczególności znacznie większe dofinansowanie działań termomodernizacyjnych, to krok w dobrym kierunku, choć dopiero po kilku miesiącach dowiemy się, jak duży i na ile skuteczny.

Najważniejsze zmiany mają dotyczyć korekty wysokości dofinansowania do urealnionych kosztów prac remontowych i materiałów budowlanych, wysokości kredytów w komponencie kredytowym oraz ogłoszenia dodatkowego dofinansowania na prace służące głębokiej termomodernizacji domów. (tzw. pakiet termo). Ma być ono ogromne, ale jego wielkość nadal będzie uzależniona od dochodu.

Polska przyjmując w lutym 2022 długoterminową strategię renowacji budynków wyznaczyła sobie ambitne cele poprawy efektywności energetycznej domów – prawie dwa i pół miliona budynków do roku 2030, a do połowy wieku – 7,5 mln. Kryzys finansowy, znaczący wzrost kosztów usług i materiałów budowlanych oraz wysoko oprocentowane kredyty sprawiają, że niestety tempo termomodernizacji budynków w Polsce spada i osiągnięcie celów zapisanych w dokumentach strategicznych staje się coraz mniej realne.

– To termomodernizacja, czyli zmniejszenie zapotrzebowania domu na energię powinno być pierwszym krokiem przed wymianą wysokoemisyjnego pieca lub kotła, aby nowe, czyste źródło ciepła nie było przewymiarowane, miało mniejszy apetyt na energię i dzięki temu było tańsze w eksploatacji. Dotychczasowa logika programu była niestety odwrotna. Instalacja nowego źródła ogrzewania w nieocieplonym, a więc „energożernym” budynku, rodzi ryzyko poszerzania ubóstwa energetycznego. Tak ważny, długofalowy, trudny i kosztowny program, nadal wymaga starannej i rzetelnej identyfikacji barier i wyzwań stojących przed poprawą efektywności energetycznej budynków i jakości powietrza w Polsce, w oparciu o badania rynku i otwarty, transparentny proces konsultacyjny – mówi Jan Ruszkowski, ekspert Konfederacji Lewiatan.

Bardzo istotny jest udział w programie „Czyste Powietrze” banków komercyjnych. Ze 103 mld zł, na jakie opiewa jego budżet, 40 mld zł mają w założeniu zapewnić właśnie banki. Wiceprezes NFOŚiGW Paweł Mirowski na spotkaniu z Radą ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan zdradził, że w nowej odsłonie programu ma nastąpić m.in. poprawa warunków dofinansowania dla osób korzystających z kredytów oferowanych przez banki m.in. zwiększenie kwoty kredytu objętego gwarancją NFOŚiGW do 150 tys. zł brutto, możliwość objęcia kredytem inwestycji zrealizowanej do pół roku wcześniej, wsparcie samorządów w promocji ścieżki bankowej oraz podwyższenie progów dochodowych umożliwiające poszerzenie grona potencjalnych kredytobiorców.

– Program Czyste Powietrze, podobnie jak cała transformacja energetyczna, ma równie ważne wymiary: technologiczny, społeczny i ekonomiczny, a wszystkie wymagają starannego zarządzania w oparciu o rzetelną wiedzę. Z perspektywy banków komercyjnych, skuteczność programów wsparcia ze środków publiczno-prywatnych wymaga regularnego dialogu instytucji publicznych m.in. z sektorem finansowym – podkreśla Tycjan Bielecki z Santander Bank Polska, członek Rady ds. Czystego Powietrza Konfederacji Lewiatan.

W ocenie wielu ekspertów, konstrukcja programów finansowanych ze środków publicznych powinna przede wszystkim zachęcać i premiować pomysły, dające większy efekt środowiskowy, na zasadzie: im bardziej ambitne rozwiązanie stosujesz – tym większe wsparcie dostaniesz. Tak postępują od dekady w swoich programach np. Czesi. Konstrukcja naszego programu, od samego początku w 2018 roku ma charakter bardziej socjalny niż środowiskowy. Intensywność dofinansowania rośnie przede wszystkim w zależności – odwrotnie proporcjonalnej – do dochodu wnioskodawcy.

– Jednoczesna, efektywna kosztowo walka z niską emisją z kominów oraz z ubóstwem energetycznym jest niezwykle trudna, nie tylko w Polsce, i wymaga najpewniej rozwiązań dodatkowych – innych niż jedynie zwiększanie dofinansowania i manipulowanie progami dochodowymi w programie „Czyste Powietrze”– dodaje Jan Ruszkowski.

Konfederacja Lewiatan

 

Pobierz MP3