Apel BusinessEurope do Rady Europejskiej o szybkie wdrożenie REPower EU 
25 maja 2022

Apel BusinessEurope do Rady Europejskiej o szybkie wdrożenie REPower EU 

fot. European Union, 2022

BusinessEurope, do którego należy Konfederacja Lewiatan, wystosowało apel do Rady Europejskiej ws. szybkiego wdrożenia planu REPowerEU.

Inicjatywa ta ma na celu sprostanie aktualnym wyzwaniom stojącym przed naszą europejską wspólnotą poprzez utrzymanie wsparcia dla Ukrainy, stworzenie długofalowej strategii energetycznej oraz zbudowanie silnego sektora obronnego w Europie.

Wspieranie Ukrainy przy zachowaniu gospodarczej pozycji UE

BusinessEurope stanowczo potępia inwazję Rosji na Ukrainę. Jesteśmy głęboko przekonani, że UE musi stać na straży prawa międzynarodowego i robić wszystko, co w jej mocy, by wspierać Ukrainę i jej mieszkańców. Od pierwszego dnia agresji w pełni popieramy nałożone na Rosję sankcje. Firmy europejskie podjęły niezbędne działania, aby dostosować się do tych sankcji, pomimo istotnych konsekwencji finansowych. Sankcje te muszą być dobrze ukierunkowane i starannie opracowane, aby zachować siłę gospodarczą Europy, która jest naszym głównym atutem.

Obecnie przedsiębiorstwa europejskie starają się uporać ze skutkami wojny na Ukrainie oraz pozostałymi zakłóceniami dostaw związanych z kryzysem COVID. Rządy i władze na szczeblu unijnym i krajowym muszą zrobić wszystko, co w ich mocy, aby uniknąć nakładania nowych obciążeń na przedsiębiorstwa. Muszą one dostosować wszystkie polityki UE do nowej rzeczywistości i uprościć procedury zatwierdzania projektów inwestycyjnych w UE, zgodnie z zaleceniami Konferencji w sprawie przyszłości Europy. UE musi także rozważyć alternatywne źródła dostaw surowców i znaleźć nowe możliwości rynkowe dla naszych firm.

Podobnie jak we wszystkich obszarach polityki, zwiększone środki udostępnione w celu przyspieszenia rozwoju filaru obronnego UE będą musiały być wykorzystane w sposób efektywny. Należy poprawić synergię między sektorem publicznym i prywatnym, w tym w zakresie badań i innowacji. Z zadowoleniem przyjmujemy niedawne utworzenie w Europejskiej Agencji Obrony centrum innowacji w dziedzinie obronności UE.

Podobnie jak wiele innych podmiotów, nasze przedsiębiorstwa podejmują konkretne działania w celu zapewnienia pomocy humanitarnej i wsparcia osób uciekających z rejonów walk. Należy zapewnić odpowiednią pomoc krajom i regionom UE, które przyjmują uchodźców z Ukrainy.

Tymczasowe działania w odpowiedzi na kryzys energetyczny i długofalowa polityka energetyczna UE

BusinessEurope z zadowoleniem przyjmuje Tymczasowe Ramy Kryzysowe opublikowane przez Komisję Europejską 23 marca 2022 roku. Jednak niektóre z warunków przyznawania rekompensat są zbyt rygorystyczne. Konieczne jest szybkie i ukierunkowane działanie na poziomie UE, aby podwyżki cen energii miały charakter tymczasowy. Należy poprawić koordynację tymczasowych krajowych reakcji na kryzys energetyczny na poziomie UE, aby zagwarantować równe warunki konkurencji.

W marcowym komunikacie REPowerEU Komisja Europejska zaproponowała państwom członkowskim tzw. podatek nadzwyczajny od „inframarginalnych” zysków osiąganych przez niektórych wytwórców energii elektrycznej. Podatek taki mógłby potencjalnie przyczynić się do obniżenia wyjątkowo wysokich cen w krótkim okresie, ale w dłuższej perspektywie grozi wzrostem kosztów finansowania inwestycji energetycznych i zakłóceniem rynku.

BusinessEurope uważa na obecnym etapie, że istniejące zasady rynkowe nie są dysfunkcyjne, a zmiany cen są napędzane przez czynniki zewnętrzne. Jednocześnie konieczne jest wprowadzenie dodatkowych środków dla przedsiębiorstw w celu zabezpieczenia się przed wysokimi cenami energii lub głębsza ocena, w jaki sposób długoterminowe opcje projektowe mogą najlepiej wspierać dekarbonizację przemysłu.

Zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii ma zasadnicze znaczenie. BusinessEurope popiera cel planu REPowerEU, jakim jest dywersyfikacja dostaw energii do Europy w celu stopniowego uniezależniania się od Rosji. Należy jednak zachować realistyczny pogląd w odniesieniu do potencjalnego zastąpienia importu gazu ziemnego. Wraz z wprowadzeniem odnawialnych, jądrowych i innych niskoemisyjnych źródeł energii, a także środków efektywności energetycznej, należy rozważyć dalsze poszukiwania i produkcję gazu ziemnego w Europie.

Konfederacja Europejskiego Biznesu z zadowoleniem przyjmuje propozycję legislacyjną Komisji Europejskiej, stanowiącą część planu REPowerEU, dotyczącą wprowadzenia w każdym kraju „obszarów energii odnawialnej”, z krótszymi terminami przyznawania pozwoleń, wynoszącymi 1 rok, oraz dalszego skrócenia procesu przyznawania pozwoleń na projekty z zakresu repoweringu do sześciu miesięcy. Propozycje te muszą zostać szybko przyjęte.

Należy również przyspieszyć realizację szerokiej gamy przedsięwzięć przemysłowych i infrastrukturalnych. W szczególności należy pilnie ukończyć kluczowe połączenia międzygraniczne, aby poprawić połączenia między europejskimi sieciami elektroenergetycznymi i gazowymi. BusinessEurope jest zaniepokojona znacznymi opóźnieniami w realizacji projektów oraz tym, że niektóre projekty (np. dotyczące gazu ziemnego) mogą nie kwalifikować się do istniejących instrumentów finansowania UE.

Niedawne przerwy w dostawach rosyjskiego gazu do niektórych krajów UE podkreślają pilną potrzebę opracowania realistycznej i funkcjonalnej europejskiej strategii dywersyfikacji źródeł energii, przyspieszenia integracji europejskiego rynku energetycznego oraz okazania solidarności w celu sprostania krajowym wyzwaniom energetycznym i zachowania jedności Europy.

Liczymy na to, że Rada Europejska udzieli jasnych wskazówek i utoruje drogę do szybkiego przyjęcia i wdrożenia wiarygodnego planu REPowerEU. Od powodzenia tego planu zależeć będzie przyszłość gospodarki europejskiej.

źródło: BusinessEurope
Należyta staranność przedsiębiorstw ws. zrównoważonego rozwoju – spotkanie BusinessEurope
29 kwietnia 2022

Należyta staranność przedsiębiorstw ws. zrównoważonego rozwoju – spotkanie BusinessEurope

fot. Noah Buscher / Unsplash

BusinessEurope spotkało się dzisiaj z naszymi firmami, aby przedstawić główne założenia projektu dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w obszarze zrównoważonego rozwoju (Corporate Sustainability Due Dilligence) zaproponowanego przez Komisję Europejską 23 lutego br.

Dyrektywa oznacza nowe obowiązki nałożone na firmy, które będą zobligowane do sprawdzania swoich całych łańcuchów dostaw pod kątem identyfikowania ich wpływu na środowisko oraz przestrzegania praw człowieka, w tym praw pracowniczych. BusinessEurope zgłasza sporo zastrzeżeń do obecnego kształtu dyrektywy.

Spotkanie otworzyła Dyrektorka Przedstawicielstwa Konfederacji Lewiatan w Brukseli, Kinga Grafa. Stanowisko BusinessEurope przedstawił Dyrektor Departamentu Prawnego Pedro Oliveira oraz Ekspertka ds. Prawnych Linn Oetterli.

Nowe przepisy będą miały zastosowanie do następujących przedsiębiorstw i sektorów:

  • Przedsiębiorstwa z UE:
    • Grupa 1: wszystkie przedsiębiorstwa UE z ograniczoną odpowiedzialnością, o znaczącym rozmiarze i mocy gospodarczej (zatrudniające powyżej 500 pracowników i o globalnych obrotach netto powyżej 150 mln euro).
    • Grupa 2: inne przedsiębiorstwa z ograniczoną odpowiedzialnością w zdefiniowanych sektorach o dużym oddziaływaniu, które nie spełniają kryteriów grupy 1, ale zatrudniają powyżej 250 pracowników i mają globalne obroty netto przekraczające 40 mln euro. W przypadku tych przedsiębiorstw przepisy zaczną być stosowane 2 lata później niż w przypadku przedsiębiorstw grupy 1.
  • Przedsiębiorstwa spoza UE działające w UE, o obrocie wygenerowanym w UE odpowiadającym progom dla grupy 1 i 2.

Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) nie są bezpośrednio objęte zakresem wniosku, co nie znaczy, że nie wpłynie on również na ich działalność. Wniosek ma bowiem zastosowanie do własnej działalności przedsiębiorstwa, jak również jego spółek zależnych i łańcuchów wartości (bezpośrednich i pośrednich kontrahentów biznesowych). Aby wywiązać się z obowiązku należytej staranności, przedsiębiorstwa muszą:

  • uwzględnić w swojej polityce zasady należytej staranności,
  • określić faktyczne i potencjalne negatywne oddziaływanie na prawa człowieka i środowisko,
  • zapobiegać potencjalnym skutkom lub je łagodzić,
  • eliminować lub minimalizować faktyczne skutki,
  • stworzyć i utrzymywać procedurę skarg,
  • monitorować skuteczność polityki i środków w zakresie należytej staranności,
  • publicznie informować o należytej staranności.

Obecnie prace nad tą propozycją Komisji toczą się zarówno w Parlamencie Europejskim jak i Radzie UE. Konfederacja Lewiatan jest aktywna w tym temacie i zachęca zainteresowane firmy do kontaktu.

Jakie wnioski płyną z raportu „Europejski Zielony Ład. Ocena wiedzy i postaw przedstawicieli polskiego biznesu. Edycja 2”?
22 kwietnia 2022

Jakie wnioski płyną z raportu „Europejski Zielony Ład. Ocena wiedzy i postaw przedstawicieli polskiego biznesu. Edycja 2”?

fot. European Union, 2022

W marcu miała miejsce premiera najnowszego raportu z badania ankietowego Konfederacji Lewiatan pt.  „Europejski Zielony Ład. Ocena wiedzy i postaw przedstawicieli polskiego biznesu. Edycja 2”.

Już po raz drugi, Członkowie Konfederacji Lewiatan zostali poproszeni, w formie anonimowej ankiety, o opinię nt. Europejskiego Zielonego Ładu, której celem było zarówno ocena wiedzy i postaw przedstawicieli polskiego biznesu, aby móc reprezentować firmy w relacjach z władzami na szczeblu krajowym i europejskim, ale także poznanie podejścia firm do postanowień opublikowanych w lipcu i grudniu 2021 r. elementów Pakietu FIT for 55. Uzyskane odpowiedzi stanowią podstawę do walki o adekwatne wsparcie polskich firm w Brukseli w procesie transformacji energetycznej, a także podsumowania roku pracy Rady ds. Zielonej Transformacji Konfederacji Lewiatan.

Co wynikało z uzyskanych odpowiedzi?

71% respondentów przyznało, że firma, którą reprezentują, realizuje obecnie inwestycje w technologie pro-klimatyczne, albo planuje tego rodzaju inwestycje w perspektywie 2 lat.

Zmiany w funkcjonowaniu w perspektywie kolejnych 5 lat, jakie firmy rozważa­ją dotyczą przede wszystkim technologii produkcji (47%), portfela produktów (39%), a także reorientacji biznesu (30%). Tylko 6% respondentów wskazało na zmianę grupy docelowej. Jako inne działania respondenci wskazywali relo­kację produkcji, zmianę procesu logistycznego czy wdrożenie procedur moni­toringu zużycia zasobów (energii, wody, materiałów i potencjału pracy).

Wdrożenie postanowień pakietu GOTOWI na 55 (ang. FIT for 55) jest szansą dla polskich przedsiębiorców, szczególnie w kontekście budowania ich konkurencyjności nie tylko na poziomie krajowym, ale europejskim i międzynarodowym.

Respondenci zwrócili jednak uwagę na wiele wyzwań, z jakimi firmy muszą się zmierzyć, jak np. liczenie śladu węglowego przedsiębiorstwa, stworzenie strategii dekarbonizacji (zarówno produktu jak i całego łańcucha wartości), analiza planów inwestycyjnych czy dywersyfikacja źródeł energii (z naciskiem na fotowoltaikę).

Nie bez znaczenia pozostają rozważane zmiany kadrowe, które dotyczą przede wszystkim tworzenia nowych stanowisk pracy tj. ekspert ds. liczenia śladu węglowego czy ekspert ds. transformacji, a także procesu przekwalifikowania pracowników i budowy ich nowych kompetencji.

Główne wnioski

Edukacja proklimatyczna polskich przedsiębiorców jest kluczowa w kontekście podejmowania przyszłych decyzji biznesowych. Rada ds. Zielonej Transformacji, w kolejnych latach będzie realizowała ten cel z najwyższą starannością, zgodnie z potrzebami swoich Członków.

Nowa rzeczywistość geopolityczna (Ukraina) i sytuacja na rynku energii wymagają pilnego zmniejszenia zależności energetycznej Unii Europejskiej i jej państw członkowskich, w tym Polski od rosyjskiej ropy naftowej, węgla i gazu. Konfederacja Lewiatan apeluje o rozpoczęcie dyskusji na temat przyszłości sektora energetycznego w Polsce oraz pilną rewizję Polityki Energetycznej Polski do 2040 r. Kluczowe w tym kontekście byłyby działania ukierunkowane na poprawę efektywności energetycznej, zarówno w przemyśle jak i w gospodarstwach domowych, jak również przyśpieszenie rozwoju OZE w Polsce.

Transformacja energetyczna powinna być także sprawiedliwa społecznie, dlatego niezbędnym jest przygotowanie odpowiednich przepisów i systemów kształcenia do budowy nowych kompetencji wśród pracowników odpowiadających na nowe potrzeby i wyzwania rynku pracy.

Stworzenie jasnych, przejrzystych i długoterminowych krajowych strategii sektorowych i regulacji w znaczący sposób ułatwi i zachęci polskich przedsiębiorców do inwestycji pro-klimatycznych.

W celu zapewnienia realizacji najbardziej efektywnych i potrzebnych projektów prowadzących do transformacji energetycznej, technologicznej i społecznej niezbędne jest jak najszybsze uruchomienie środków unijnych (Polityka Spójności 2021-2027, Instrument na Rzecz Odbudowy i Wzmocnienia Odporności, Fundusz Sprawiedliwej Transformacji i inne), a także  zagwarantowanie transparentnego, konkurencyjnego procesu wyboru projektów.

Zachęcamy do zapoznania się z pełną treścią raportu dostępną na stronie: https://lewiatan.org/raporty-i-manifesty/


Roksana Kozłowska, koordynatorka Rady ds.Zielonej Transformacji

Artykuł dla kwietniowego wydania Brussels Headlines, newslettera europejskiego Konfederacji Lewiatan

Dyrektywa CSDD – zapowiedź dużych zmian w funkcjonowaniu firm
22 kwietnia 2022

Dyrektywa CSDD – zapowiedź dużych zmian w funkcjonowaniu firm

fot. John O'Nolan / Unsplash

23 lutego Komisja Europejska przyjęła projekt dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w obszarze zrównoważonego rozwoju (CSDD). Celem projektu jest wspieranie zrównoważonego i odpowiedzialnego postępowania przedsiębiorstw w globalnych łańcuchach wartości.

Ma to się odbywać poprzez identyfikowanie negatywnego wpływu ich działalności w zakresie praw człowieka i ochrony środowiska oraz zapobieganie, eliminowanie, łagodzenie i rozliczanie ewentualnych skutków w ramach własnej działalności, działalności spółek zależnych i ich łańcuchów wartości. Rada ds. Kontroli Regulacyjnej UE dwukrotnie odrzuciła poprzednie propozycje KE. BusinessEurope zgłasza sporo zastrzeżeń do obecnego kształtu dyrektywy.

Cel dyrektywy CSDD

W zamyśle legislatora, nowe przepisy zapewnią przedsiębiorstwom pewność prawa i równe warunki działania na jednolitym rynku, a konsumentom – pewność, że kupowane produkty nie są wytwarzane z wykorzystaniem pracy przymusowej lub w sposób szkodzący środowisku. Dla przykładu, pracownicy muszą mieć zapewnione bezpieczne i zdrowe warunki pracy. Wiele państw członkowskich wprowadziło już krajowe przepisy dotyczące należytej staranności, co prowadzi do fragmentacji unijnego rynku wewnętrznego. Omawiana propozycja ma te przepisy ujednolicić.

Przedsiębiorstwa i sektory objęte dyrektywą

Komisja proponuje objęcie dyrektywą: 1. Wszystkie przedsiębiorstwa unijne z ograniczoną odpowiedzialnością, o znaczącym rozmiarze i mocy gospodarczej (zatrudniające powyżej 500 pracowników i o globalnych obrotach netto powyżej 150 mln euro). 2. Inne przedsiębiorstwa z ograniczoną odpowiedzialnością w zdefiniowanych sektorach o dużym oddziaływaniu, które nie spełniają kryteriów grupy pierwszej, ale zatrudniają powyżej 250 pracowników oraz mają globalne obroty netto przekraczające 40 mln euro. W przypadku tych przedsiębiorstw przepisy zaczną być stosowane 2 lata później niż wobec przedsiębiorstw z grupy 1. Trzecią grupę stanowią przedsiębiorstwa spoza UE, działające na jej terytorium, o obrocie wygenerowanym w UE odpowiadającym progom dla grupy 1 i 2. Małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) nie są bezpośrednio objęte zakresem wniosku, ale nowe przepisy będą miały znaczący wpływ na ich funkcjonowanie.

Nowe obowiązki podmiotów objętych dyrektywą

Do nowych obowiązków firm będą należały, m. in.:

  • uwzględnienie w swojej polityce zasady należytej staranności,
  • określenie faktycznych i potencjalnych negatywnych czynników oddziałujących na prawa człowieka i środowisko,
  • zapobieganie potencjalnym skutkom lub ich łagodzenie,
  • eliminowanie lub minimalizowanie faktycznych skutków,
  • stworzenie i utrzymywanie procedury skarg,
  • monitorowanie skuteczności polityki i środków w zakresie należytej staranności,
  • publiczne informowanie o należytej staranności.

Ponadto, od przedsiębiorstw z grupy 1 wymagane ma być przyjęcie planu zapewniającego zgodność ich strategii biznesowej z ograniczeniem skutków globalnego ocieplenia do 1,5 °C, zgodnie z porozumieniem paryskim. Plan ten powinien określać, na podstawie dostępnych dla firmy informacji, zakres, w jakim zmiana klimatu stanowi ryzyko lub wywiera wpływ na działalność firmy.

Krajowe organy administracyjne wyznaczone przez państwa członkowskie będą odpowiedzialne za egzekwowanie nowych przepisów. Propozycja dyrektywy wprowadza pojęcie organów nadzorczych o daleko idących kompetencjach. Sugeruje się, aby czerpać inspirację z Krajowych Punktów Kontaktowych (KPK) wprowadzonych przez ramy OECD. Będą one mogły nakładać kary, a ofiary będą miały możliwość wytoczenia powództwa o odszkodowanie za szkody, których można było uniknąć dzięki podjęciu odpowiednich środków należytej staranności. W propozycji KE przewidziano również nowe obowiązki dyrektorów spółek, polegające na tworzeniu zasad należytej staranności, nadzorowaniu ich wdrażania oraz włączeniu ich do strategii korporacyjnej.

Nowa propozycja wprowadza także dodatkowe środki wsparcia przedsiębiorstw, które mogą pośrednio odczuć skutki regulacji. Obejmują one tworzenie stron internetowych, platform lub portali oraz potencjalne wsparcie finansowe dla MŚP.

Stan prac

Prezydencja francuska, wspólnie z Komisją, zorganizowała kilka spotkań grup roboczych i w najbliższym czasie spodziewane są kolejne. Państwa członkowskie podniosły pytania dotyczące m.in. podstawy prawnej dyrektywy (art. 50 i 114 TFUE), pojęcia nawiązanych relacji biznesowych, a także elementów ładu korporacyjnego. Zarówno z KE, jak i Parlamentu Europejskiego, dochodzą głosy, że obecna propozycja jest zbyt mało ambitna i należy to zmienić w trakcie procesu legislacyjnego. Stanowiska państw członkowskich na razie nie są znane.

Reakcja BusinessEurope

BusinessEurope oraz federacje członkowskie są bardzo aktywne w tym procesie. Lobbing federacji z krajów zachodnich rozpoczął się na długo przed publikacją propozycji dyrektywy. Niestety, firmy z naszego regionu pozostają bierne.

Według pierwszej oceny BusinessEurope, propozycja w obecnym kształcie pozostawia zbyt duże pole do interpretacji przez państwa członkowskie, co może ostatecznie doprowadzić do pogłębienia fragmentacji przepisów, podważając w ten sposób jeden z głównych celów tej inicjatywy. Jeżeli chcemy, aby europejskie przedsiębiorstwa pozostały konkurencyjne na arenie globalnej, a jednocześnie skuteczne promowały zrównoważony rozwój i prawa człowieka, ramy muszą być bardziej zharmonizowane, zarówno w państwach członkowskich, ale także w odniesieniu do państw trzecich. Ponadto, wniosek Komisji zawiera wiele złożonej, niejasnej i do pewnego stopnia nowej terminologii w porównaniu z istniejącymi międzynarodowymi ramami i wytycznymi (ONZ/OECD).  Pewność prawa, jasno określone obowiązki i oczekiwania prawne są niezbędne dla powodzenia tej inicjatywy. Dodatkowo, należy pamiętać o jednym ze zobowiązań obecnej KE – dążenia do lepszego stanowienia prawa. Warto zauważyć, że Rada ds. Kontroli Regulacyjnej Komisji dwukrotnie wskazała na poważne uchybienia w ocenie skutków, które nie zostały odpowiednio rozwiązane w momencie publikacji propozycji dyrektywy CSDD.


Kinga Grafa, dyrektorka Przedstawicielstwa Konfederacji Lewiatan w Brukseli

Artykuł dla kwietniowego wydania newslettera Brussels Headlines

Apel do premiera w sprawie efektywności energetycznej budynków
14 kwietnia 2022

Apel do premiera w sprawie efektywności energetycznej budynków

Apelujemy o postawienie tematu zwiększania efektywności energetycznej budynków w centrum programu polskiej polityki energetycznej zmierzającej do uniezależnienia się od importu surowców energetycznych z Rosji i transformacji gospodarki w kierunku zero-emisyjnym – napisali w liście otwartym do premiera Mateusza Morawieckiego przedstawiciele 24 organizacji, w tym Konfederacji Lewiatan.

Apel w sprawie efektywności energetycznej budynków znajdziesz tutaj: Apel do Premiera w sprawie koniecznych działań z zakresu efektywności energetycznej w budynkach – Fala renowacji

 Zgadzamy się z tym, że kryzys energetyczny oraz inwazja Rosji na Ukrainę wymagają pilnych działań na rzecz ograniczenia zależności polskiej gospodarki od importu rosyjskich surowców energetycznych. Zmniejszenie zapotrzebowania na paliwa kopalne zależy w ogromnej mierze od zredukowania potrzeb energetycznych kraju. Olbrzymi i wciąż niewykorzystany potencjał oszczędności energii drzemie w budynkach, które obecnie odpowiadają za około 40% zużycia energii w Polsce – czytamy w liście.

Rekomendujemy jak najszybszą modyfikację oraz poszerzenie istniejącego zestawu narzędzi wsparcia modernizacji energetycznych budynków tak, by tworzył on spójny system, realnie zachęcający społeczeństwo do inwestycji w efektywność energetyczną. Program wspierający efektywność energetyczną budynków będzie jednocześnie korzystnie wpływał na zmniejszenie ubóstwa energetycznego w polskim społeczeństwie, poprawę jakości życia Polaków (w tym poprawę jakości powietrza), a także na zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego w warunkach skokowych wzrostów cen importowanego gazu i węgla oraz zwiększy konkurencyjność polskiej gospodarki.

Jak wskazuje Międzynarodowa Agencja Energetyczna, efektywność energetyczna jest jednym z kluczowych elementów polityki uniezależniania się od importu paliw kopalnych. To najbardziej efektywny kosztowo sposób zaspokojenia zapotrzebowania na energię, a jej zaniechanie będzie generowało wysokie koszty produkcji energii i opłat za emisje dla całego społeczeństwa. Skuteczny pakiet działań w odpowiedzi na wyzwania związane z katastrofą klimatyczną i rosyjską agresją powinien objąć zarówno dywersyfikację dostaw paliw, jak i przyspieszenie inwestycji w efektywność energetyczną budynków oraz rozwój odnawialnych źródeł energii. Obecnie tylko około 1% zasobów budowlanych UE podlega renowacjom energetycznym każdego roku.  Szybkie podwojenie tej liczby ukierunkowane na budynki mieszkalne i niemieszkalne o najgorszej charakterystyce energetycznej oraz towarzysząca renowacjom wymiana wysokoemisyjnych źródeł ciepła na nowe rozwiązania pozwoli na znaczne ograniczenie zapotrzebowania na energię w budynkach i wymierne korzyści dla poziomu/skali zatrudnienia w kraju.

Przyspieszenie tempa modernizacji energetycznej budynków i inwestowanie w kompleksowe i głębokie modernizacje jest kluczowym elementem zmian będących częścią unijnego pakietu reform prowadzących do neutralności klimatycznej. Przewiduje się, że do 2030 r. unijna dyrektywa w sprawie efektywności energetycznej i dyrektywa w sprawie charakterystyki energetycznej budynków, podlegające rewizji w ramach Fit for 55 zmniejszą zapotrzebowanie na gaz w budynkach o 45 mld m3 rocznie w porównaniu ze stanem obecnym. To także jeden z głównych celów przedstawionego ostatnio przez Komisję Europejską planu REPowerEU, którego celem jest większa odporność unijnego systemu energetycznego. Nie będzie ona możliwa do osiągnięcia bez zwiększenia efektywności energetycznej budynków, której następstwem będzie zmniejszenie zapotrzebowania na energię, łatwiejsza dywersyfikacja dostaw, większy udział energii ze źródeł odnawialnych, czy szybsze ograniczenie zużycia paliw kopalnych.

Cieszy nas fakt, że argumenty międzynarodowych instytucji zostały wzięte pod uwagę w opublikowanych ostatnio założeniach do aktualizacji Polityki energetycznej Polski do roku 2040. Ma ona uwzględniać konieczność szybkiego uniezależnienia się krajowej gospodarki od importowanych paliw kopalnych, a jej główne filary to zwiększenie dywersyfikacji technologicznej i rozbudowa mocy opartych o źródła krajowe, rozwój odnawialnych źródeł energii i poprawa efektywności energetycznej, dzięki której ograniczony zostanie popyt na energię, zredukowane zapotrzebowanie na surowce w szczególności poprzez renowację energetyczną budynków.

Jednocześnie apelujemy o przyspieszenie prac nad zestawem konkretnych rozwiązań, które umożliwią realizację powyższych celów, w tym m.in., wprowadzenie zachęt do głębokiej modernizacji energetycznej budynków, zwiększenie kwoty dofinansowania i intensywności wsparcia działań termomodernizacyjnych, uproszczenie zasad ubiegania się o wsparcie w ramach rządowych programów.  

Deklarujemy gotowość do włączenia się w merytoryczny dialog z przedstawicielami administracji rządowej, tak aby przyjęte rozwiązania jak najlepiej odpowiadały na aktualne wyzwania i stanowiły realne wsparcie dla wysiłków skierowanych na budowę zielonej, zrównoważonej i sprawiedliwej gospodarki – napisali sygnatariusze listu.

Konfederacja Lewiatan

 

 

 

Raport Lewiatana. Ponad 70% firm inwestuje w technologie proklimatyczne
28 marca 2022

Raport Lewiatana. Ponad 70% firm inwestuje w technologie proklimatyczne

71% przedsiębiorstw realizuje obecnie inwestycje w technologie proklimatyczne albo planuje tego rodzaju przedsięwzięcia w perspektywie 2 lat 67,1% firm za najistotniejszą barierę, która ogranicza inwestycje w technologie proklimatyczne, uznało brak długoterminowej strategii rządu i odpowiednich regulacji. Mniej istotną kwestią jest brak korzystnej oferty finansowania publicznego czy cena technologii – wynika z raportu „Europejski Zielony Ład. Ocena wiedzy i postaw przedstawicieli polskiego biznesu” edycja 2, przygotowanego przez Konfederację Lewiatan.

– Brak jasnych, przejrzystych i długoterminowych regulacji powstrzymuje firmy od inwestycji w technologie proklimatyczne. Zdecydowana większość przedsiębiorstw oczekuje na jasne przepisy i regulacje czy strategie sektorowe oraz na dedykowane systemy zachęt inwestycyjnych (tj.  ulgi podatkowe, programy celowe, mniejszy udział środków własnych). Ważny jest też dostęp do finansowania publicznego oraz prywatnego na preferencyjnych warunkach, jako forma finansowania inwestycji. Co ciekawe, mniej istotną zachętą do inwestycji okazuje się bezpłatny dostęp do dedykowanych narzędzi ułatwiających np. liczenie śladu węglowego czy oszczędność energii. Oznacza to, że firmy są gotowe na tego typu inwestycje – mówi Dorota Zawadzka – Stępniak, dyrektorka departamentu energii i zmian klimatu Konfederacji Lewiatan.

Ze specjalnej ankiety przeprowadzonej wśród firm wynika,  że osiągnięcie przez UE neutralności klimatycznej w 2050 roku jest umiarkowanie realne (61%). Z jednej strony firmy wskazują, że elektryfikacja i integracja sektorów są szansą na transformację technologiczną w polskim biznesie (68%) oraz że wyłączane elektrownie zasilane paliwami kopalnymi powinny zostać zastąpione elektrowniami jądrowymi w celu zapewnienia stabilizacji i ciągłości dostaw energii elektrycznej w Polsce (70%). Z drugiej strony respondenci uznali, że odejście od paliw kopalnych w produkcji energii elektrycznej i ciepła w horyzoncie do 2030 roku jest mało prawdopodobne (35%). Według respondentów Polska powinna rozważyć zwiększenie udziału w miksie energetycznym odnawialnych źródeł energii.

– W maju 2020 roku w Konfederacji Lewiatan  powstała Rada ds. Zielonej Transformacji. To miejsce spotkań i platforma współpracy polskiego biznesu z przedstawicielami  administracji polskiej i europejskiej, odpowiedzialnymi za powstające nowe przepisy i regulacje. Mamy nadzieję, że wspólny dialog różnych interesariuszy przyczyni się do powstania jasnych, przejrzystych i długoterminowych strategii sektorowych i regulacji, które będą stanowiły zachętę dla polskich firm do inwestycji prośrodowiskowych, a tym samym do niskoemisyjnej transformacji w Polsce – dodaje Dorota Zawadzka – Stępniak.

 Obejrzyj film o działalności Rady ds. Zielonej Transformacji:

https://www.youtube.com/watch?v=M2nrkKiWwNM

Konfederacja Lewiatan

 

Pobierz raport o Europejskim Zielonym Ładzie
Grupy robocze Rady ds. Zielonej Transformacji [zobacz wideo]
03 marca 2022

Grupy robocze Rady ds. Zielonej Transformacji [zobacz wideo]

Grupa ds. Zrównoważonej Mobilności

Uczestnicy Grupy szukają sposobu, jak zapewnić  (jak najbardziej) zieloną energię dla elektromobilności, w myśl postanowień pakietu FIT for 55, a także jak wspierać transformację całego sektora w kierunku zeroemisyjności. Kolejnym ważnym tematem jest wsparcie dekarbonizacji produkcji, w szczególności ograniczając ślad węglowy w całym łańcuchu wartości.

Grupa ds. Ambicji Klimatycznych

Grupa o charakterze horyzontalnym, omawiająca tematykę legislacyjną dotyczącą polityki klimatycznej, w tym szczegóły Europejskiego Prawa Klimatycznego i poszczególnych elementów pakietu FIT for 55. Efektywność energetyczna, dekarbonizacja, obniżenie śladu węglowego to niektóre tematy, na które dyskutują Uczestnicy tej Grupy.

Grupa ds. Polityki Przemysłowej

Efektywność energetyczna budynków, z uwzględnieniem całego łańcucha wartości sektora budownictwa to jeden z kluczowych tematów, którym zajmuje się grupa. Bardzo duży nacisk położony jest także na analizę praktycznego aspektu opublikowanych europejskich regulacji, w tym pakietu FIT for 55, czyli wskazywaniu konsekwencji dokumentów prawnych dla polskich przedsiębiorców. W obszarze zainteresowań grupy leżą także nowe technologie czy cyfryzacja przedsiębiorstw.

Grupa ds. Regulacji

Aktualną misją Grupy ds. regulacji jest próba zaprojektowania polskiego systemu ciepłownictwa, uniezależniając ten sektor od węgla (którego udział w produkcji ciepła wynosi obecnie ok 80%). Dekarbonizacja jest bardzo dużym wyzwaniem, szczególnie gdy trzeba zaproponować alternatywne inwestycje ze wskazaniem technologii na najbliższe 25-30 lat. W dyskusjach grupy biorą udział zarówno przedstawiciele sektora ciepłowniczego, ale również prawnicy czy przedsiębiorcy, którzy potrzebują energii cieplnej do realizowania swojej działalności.

Grupa ds. Zrównoważonego Finansowania

Główny temat, jakim zajmuje się Grupa to podstawy zrównoważonych finansów i mechanizmów  finansowych w tym zakresie, w tym taksonomia i raportowanie ESG . W roku 2021 omawiane były także możliwości jakie są w zasięgu polskich przedsiębiorców, a które mogą ułatwić realizację inwestycji zgodnych z polityka klimatyczną Polski i Unii Europejskiej, tj. fundusze unijne.

 

Raporty

Podczas rocznej pracy pod patronatem Rady ds. Zielonej Transformacji powstały dwa raporty.

Trzeci raport omawiał wiedzę firm na temat Zielonego Ładu, oceniał postawy polskiego biznesu. Wszystkie raporty dostępne są tutaj: https://lewiatan.org/raporty-i-manifesty/

 

Relacja: spotkanie online Grupy ds. Zrównoważonej Mobilności
28 lutego 2022

Relacja: spotkanie online Grupy ds. Zrównoważonej Mobilności

We wtorek 22 lutego br. odbyło się spotkanie online Grupy ds. Zrównoważonej Mobilności działającej w ramach Rady ds. Zielonej Transformacji Konfederacji Lewiatan, którego tematem przewodnim były zmiany w unijnej legislacji w 2022 roku dotyczące sektora motoryzacji.

Szczegóły przedstawił Rafał Bajczuk – starszy analityk w Fundacji Promocji Pojazdów Elektrycznych.

Rafał Bajczuk zaprezentował szczegóły nowelizacji legislacji europejskiej kluczowej dla rozwoju elektromobilności, czyli AFIR (Rozporządzenie w sprawie infrastruktury paliw alternatywnych) oraz Rozporządzenie w sprawie standardów emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych, a także przedstawił wpływ tej legislacji na przemysł motoryzacyjny oraz na redukcję emisji w poszczególnych krajach.

Główne wnioski z prezentacji to:

  • W Polsce w latach 1990-2020 emisje transportowe rosły najszybciej na tle państw UE.
  • Transport jest największym wyzwaniem, jeśli chodzi o spełnienie postanowień Pakietu GOTOWI na 55 (ang. FIT for 55)
  • Prawdopodobnie w czerwcu/lipcu br. w Parlamencie Europejskim będą głosowane 2 regulacje (dot. AFIR oraz standardów emisji CO2 dla samochodów osobowych i dostawczych)
  • Największą barierą rozwoju europejskiego rynku samochodów bezemisyjnych jest ich cena.
  • Przemysł motoryzacyjny nie jest w pełni gotowy na elektromobilność –  koncerny nie są zbyt dobrze przygotowane. Zróżnicowanie producentów wynika m.in. z ich wyborów strategicznych ale tez z dostępności do kapitału czy z trudności w przestawieniu produkcji.
  • Producenci czekają z rozpoczęciem inwestycji w nowe fabryki na decyzje państw członkowskich w sprawie celu produkcji samochodów elektrycznych
  • UE jest największym producentów baterii litowo-jonowych na świecie, m.in. dzięki polskiej fabryce LG Chem.
  • Polska w dalszym ciągu nie jest przygotowana na elektromobilność. Brakuje infrastruktury ładowania pojazdów elektrycznych zarówno osobowych jak i dostawczych.
  • W zakresie ładowarek dla samochodów osobowych i lekkich dostawczych przyjmuje się, że rozporządzenie (AFIR) przyniesie jakościową zmianę w krajach gdzie dostępność do ładowarek była dotychczas najmniejsza, m.in. w Polsce.

 


Rada ds. Zielonej Transformacji to Rada o charakterze horyzontalnym składająca się z członków Konfederacji Lewiatan pracująca nad inicjatywami regulacyjnymi i strategicznymi w ramach Europejskiego Zielonego Ładu. Rada składa się z Prezydium Rady oraz Rady Członkowskiej.

Celem pracy Rady jest:

  • Przekazywanie członkom Konfederacji Lewiatan aktualnych informacji nt. poszczególnych inicjatyw w ramach EZŁ mających bezpośredni lub pośredni wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej
  • Opiniowanie i konsultowanie regulacji oraz strategii wchodzących w skład EZŁ, w tym przygotowywanie ekspertyzy merytorycznej
  • Wypracowywanie stanowisk, opinii do regulacji i strategii wchodzących w skład EZŁ
  • Aktywna współpraca z administracją publiczną nad ostatecznym kształtem proponowanych rozwiązań
  • Organizacja spotkań, konferencji itd. w obszarze EZŁ w Warszawie i Brukseli.

W ramach Rady Członkowskiej powołanych zostało 5 grup roboczych/eksperckich:

  • Ambicje klimatyczne – Polityka klimatyczna: jak ambitne cele EU i PL, jakie strategiczne warunki ich przyjęcia z punktu widzenia biznesu, inne;
  • Regulacje – Legislacja/regulacje w obszarze klimat-energia;
  • Polityka przemysłowa – Strategia przemysłowa UE, integracja sektorowa, Innowacje technologiczne, inne;
  • Zrównoważona mobilność – Strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, Infrastruktura paliw alternatywnych i transeuropejska sieć transportowa, inne;
  • Zrównoważone finansowanie – Odnowiona Strategia Zrównoważonego Finansowania, polityka podatkowa, inne.
Relacja z webinaru: Zrównoważona rewolucja – trendy, szanse i wyzwania
11 lutego 2022

Relacja z webinaru: Zrównoważona rewolucja – trendy, szanse i wyzwania

fot. stockwerk-fotodesign / Shutterstock

We wtorek (8.02) odbyło się posiedzenie plenarne Rady ds. Zielonej Transformacji. Tematem spotkania była Strategia ESG (ang. Environment, Social, Governance). Warto podkreślić, że wiąże się ona nie tylko z kwestią nowych wymogów, ale stanowi ogromną szansa dla przedsiębiorców.

Głos w dyskusji zabrały m.in.: Agnieszka Gajewska, Liderka ESG w Europie Środkowo-Wschodniej w PwC oraz ekspertki PwC: Agnieszka Rogowiec i Ewelina Łukasik-Morawska.

Podczas prezentacji padły odpowiedzi na kluczowe pytania:

Co przyniesie rok 2022?

Cztery kluczowe aspekty:

  1. Ochrona klimatu i transformacja energetyczna –tematy najczęściej poruszane na forum krajowym i międzynarodowym; dążenie do neutralności klimatycznej firm;
  2. Zmiany otoczenia regulacyjnego – nowe wymogi regulacyjne i wyzwania pośrednie i bezpośrednie dla firm (SFDR, Taksonomia, CSRD);
  3. Zaangażowanie sektora prywatnego – coraz większe zaangażowanie firm w działania związane z ochroną klimatu i środowiska;
  4. Wzrost znaczenia czynnika „S” – wzrost znaczenia aspektu społecznego zatrudnienia dla pracowników.

Dlaczego warto wdrożyć, monitorować i raportować strategię ESG?

  1. Rozwój biznesu – lepsze dopasowanie do zmieniających się trendów i wymogów konsumenckich;
  2. Ograniczenie kosztów – związane z ograniczaniem np. zużycia surowców czy energii elektrycznej;
  3. Zgodność działalności z regulacjami – większa swoboda działalności i ograniczenie liczny interwencji organów nadzoru;
  4. Wzrost zaangażowania i produktywności pracowników –utrzymanie w zespole kluczowych pracowników, mniejsza rotacja zatrudnienia;
  5. Optymalizacja inwestycji i wydatków – alokacja kapitału w zrównoważone inwestycje, ograniczenie ryzyka związanego ze zmieniającymi się regulacjami.

Ekspertki z PwC przedstawiły także praktyczne aspekty wdrożenia strategii ESG, a także podpowiedziały jak sprawdzić, czy firma jest gotowa na zmiany oraz od czego powinno się takie wdrożenie rozpocząć i jak długo potrwa.

Zachęcamy do uczestnictwa w kolejnych wydarzeniach organizowanych w ramach Rady ds. Zielonej Transformacji i do włączenia się w codzienną pracę Rady!

Relacja: posiedzenie plenarne Rady ds. Zielonej Transformacji z udziałem Pawła Różyckiego
20 stycznia 2022

Relacja: posiedzenie plenarne Rady ds. Zielonej Transformacji z udziałem Pawła Różyckiego

W środę, 19 stycznia br. odbyło się zdalne posiedzenie plenarne Rady ds. Zielonej Transformacji z udziałem gościa specjalnego – Pawła Różyckiego, Zastępcy Dyrektora Departamentu Strategii i Planowania Transformacji Klimatycznej w Ministerstwie Klimatu i Środowiska. Tematem przewodnim spotkania był Pakiet FIT for 55* – czyli jakich zmian w polityce klimatycznej możemy się spodziewać na przestrzeni kolejnych lat.

Pakiet „Gotowi na 55” (ang. FIT for 55”) to ambitny pakiet reform legislacyjnych, który ma umożliwić osiągnięcie celu jakim jest redukcja emisji gazów cieplarnianych netto o co najmniej 55 proc. w stosunku do poziomu z 1990 r. do 2030 r., angażując wszystkie sektory gospodarki. Pakiet ten jest zestawem narzędzi prawodawczych, które mają służyć realizacji celów zawartych w Europejskim Zielonym Ładzie i Europejskim prawie o klimacie. Pierwsza cześć pakietu została opublikowana w lipcu br., o czym informowaliśmy w komunikacie z dnia 14.07.2021 r., druga cześć Pakietu KE opublikowała w grudniu 2021 r.

W pierwszej części spotkania Dyrektor Różycki podczas swojej prezentacji przedstawił kluczowe informacje nt. Pakietu, jego zakres i główne cele europejskiej polityki klimatycznej w dążeniu do neutralności klimatycznej do 2030 roku. Zwrócił uwagę na nowy mechanizm finansowy- Klimatyczny Fundusz Socjalny, który bezpośrednio powiązany jest z rozszerzeniem systemu ETS o dwa nowe sektory: budownictwa i transportu. Szacuje się, że w latach 2025-2032 budżet Funduszu będzie opiewał na kwotę ok. 72,2 mld EUR, a Polska będzie mogła ubiegać się o środki w wysokości 17,61%, czyli o ok. 12,7 mld EUR*, po spełnieniu odpowiednich wymogów jak np. sporządzenie i przekazanie do KE klimatycznych planów socjalnych (*)z zastrzeżeniem, że 50% wartości planu musi być sfinansowane ze środków państwa członkowskiego).

Podsumowując swoje wystąpienie, Dyrektor Różycki podkreślił, iż z jednej strony Pakiet FIT for 55 to szansa dla polskiej gospodarki, ze względu m.in. na zwiększenie puli środków finansowych dostępnych dla Polski na transformację klimatyczną, wzmocnienia konkurencyjności polskiego przemysłu zarówno na arenie europejskiej jak i międzynarodowej, budowanie przewagi konkurencyjnej poprzez finansowanie i wprowadzanie innowacyjnych rozwiązań tj. elektromobilność czy technologie wodorowe, a także ograniczenie negatywnego wpływu przemysłu i energetyki na zdrowie ludzkie i środowisko.

Z drugiej strony wskazał na wiele wyzwań, związanych z możliwością m.in. przerzucenia zwiększonego wysiłku redukcyjnego na uboższe państwa UE (w tym Polski), wzrostu ubóstwa energetycznego, wzrostu cen produktów i usług w wyniku nadmiernego wzrostu cen uprawnień i obciążeń dla podmiotów objętych systemem ETS, bez możliwości zapewnienia środków na transformację tych podmiotów.

Wprowadzenie Pakietu FIT for 55 będzie wiązało się także z koniecznością zwiększenia tempa transformacji klimatycznej, zwiększenia świadomości społecznej dążącej do akceptacji wprowadzanych zmian, podjęcia wysiłków redukcyjnych we wszystkich sektorach gospodarki, a także rozbudowania i dostosowania struktur administracyjnych.

W drugiej część spotkania odbyła się bardzo ciekawa dyskusja, moderowana przez Dyrektorkę Departamentu Energii i Zmian Klimatu – Dorotę Zawadzką-Stępniak, w której Uczestnicy spotkania brali bardzo aktywny udział. Padło kilkanaście pytań od przedstawicieli sektorów tj. motoryzacja, budownictwo, przemysł chemiczny czy branży ciepłowniczej.

Najbardziej pożądaną informacją wydawała się być data, kiedy zostaną opublikowane konkretne, prawnie wiążące dokumenty. W ocenie Pana Dyrektora (zakładając scenariusz optymistyczny) może być to połowa roku 2023, jednak wiele zależy od tempa negocjacji krajów członkowskich UE.

Mamy nadzieję, że spotkanie to rozpocznie cykl spotkań i dyskusji w ramach Rady ds. Zielonej Transformacji z przedstawicielami Ministerstwa Klimatu i Środowiska na temat Pakietu FIT for 55, na co Dyrektor Różycki zareagował pozytywnie.

Przypominamy, że 20 października 2021 roku Konfederacja Lewiatan opublikowała horyzontalne stanowisko dotyczące pierwszej części Pakietu Fit for 55, w którym m.in. podziela dążenie Europy do neutralności klimatycznej, jednak podkreśla skalę wyzwań, przed jakimi stoi świat wraz z decydentami, pracownikami i przedsiębiorcami. Apeluje w nim także o pogłębioną debatę na temat szczegółowych rozwiązań pakietu FIT for 55 z udziałem przedstawicieli wszystkich grup tj. sektora rządowego i samorządowego, środowiska naukowego, biznesowego i pozarządowego oraz społeczeństwa, wskazując rolę, jaką w tej dyskusji powinny odegrać organizacje przedsiębiorców, w szczególności przedsiębiorców prywatnych. (https://lewiatan.org/gotowi-na-55-fit-for-55-stanowisko-horyzontalne-konfederacji-lewiatan/ )

 


 

Rada ds. Zielonej Transformacji to Rada o charakterze horyzontalnym składająca się z członków Konfederacji Lewiatan pracująca nad inicjatywami regulacyjnymi i strategicznymi w ramach Europejskiego Zielonego Ładu. Rada składa się z Prezydium Rady oraz Rady Członkowskiej.

Celem pracy Rady jest:

  • Przekazywanie członkom Konfederacji Lewiatan aktualnych informacji nt. poszczególnych inicjatyw w ramach EZŁ mających bezpośredni lub pośredni wpływ na prowadzenie działalności gospodarczej
  • Opiniowanie i konsultowanie regulacji oraz strategii wchodzących w skład EZŁ, w tym przygotowywanie ekspertyzy merytorycznej
  • Wypracowywanie stanowisk, opinii do regulacji i strategii wchodzących w skład EZŁ
  • Aktywna współpraca z administracją publiczną nad ostatecznym kształtem proponowanych rozwiązań
  • Organizacja spotkań, konferencji itd. w obszarze EZŁ w Warszawie i Brukseli.

W ramach Rady Członkowskiej powołanych zostało 5 grup roboczych/eksperckich:

  • Ambicje klimatyczne – Polityka klimatyczna: jak ambitne cele EU i PL, jakie strategiczne warunki ich przyjęcia z punktu widzenia biznesu, inne;
  • Regulacje – Legislacja/regulacje w obszarze klimat-energia;
  • Polityka przemysłowa – Strategia przemysłowa UE, integracja sektorowa, Innowacje technologiczne, inne;
  • Zrównoważona mobilność – Strategia na rzecz zrównoważonej i inteligentnej mobilności, Infrastruktura paliw alternatywnych i transeuropejska sieć transportowa, inne;
  • Zrównoważone finansowanie – Odnowiona Strategia Zrównoważonego Finansowania, polityka podatkowa, inne.